Jakie leki mogą powodować uszkodzenie wątroby?
Mimo to, że stosowane w przebiegu leczenia chorób leki są bezpieczne nie można zapominać o tym, że większość z nich musi ulec metabolizmowi w wątrobie aby zostać usuniętym z organizmu człowieka. Narząd ten stanowi niejako ogromną oczyszczalnię, w której przy udziale wyspecjalizowanych enzymów zachodzi szereg procesów, które umożliwiają przetworzenie i usunięcie leków z organizmu człowieka. Do najczęstszych leków, które mogą powodować uszkodzenie wątroby są leki przeciwbólowe (przede wszystkim paracetamol, ale również leki przeciwzapalne, szczególnie tak zwane niesteroidowe leki przeciwzapalne), leki przeciwwirusowe, antybiotyki (szczególnie te, które są stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych prątkami np. gruźlicy), leki hormonalne oraz leki przeciwnowotworowe. Lek w zależności od swoich właściwości może bezpośrednio uszkadzać komórki wątroby (hepatotoksyczność bezpośrednia), zaburzać odpływ żółci, powodować stłuszczenie wątroby lub wywoływać reakcje immunologiczne prowadzące do zapalenia wątroby. [1-4]
Leki przeciwbólowe a wątroba
Jak już wspomniano, leki przeciwbólowe są jedną z grup, których toksyczny wpływ na wątrobę obserwuje się najczęściej. Wynika to zarówno z powszechności stosowania leków przeciwbólowych oraz tego, że niejednokrotnie ból przewlekły nie pozwala na to, aby leku nie stosować. Niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz paracetamol są najczęstszym wyborem pacjentów zanim zdecydują się dokonać konsultacji z lekarzem. W przypadku tych leków do ich stosowania nie jest wymagana recepta lekarska, a ogromna liczba preparatów na rynku może prowadzić do kilkukrotnego przyjmowania tej samej substancji i zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, w tym również tych dotyczących funkcjonowania wątroby.
Paracetamol jest szczególnie ciekawym przykładem leku, którego metabolizm wątrobowy zależy między innymi od obecności związku siarkowego glutationu. Jeśli dojdzie do wyczerpania jego zapasów paracetamol nie może ulec przekształceniu w wątrobie, co powoduje jej uszkodzenie. W przypadku paracetamolu maksymalna dawka dobowa określana przez producentów nie powinna przekraczać 4 g, a w terapii powyżej 10 dni – 2,5 g.
Polekowe uszkodzenie wątroby nie zawsze jednak zależy od długości kuracji i liczby przyjętych dawek. Toksyczny efekt uszkodzenia wątroby po zastosowaniu na przykład leków przeciwbólowych może wystąpić na początku stosowania. Uszkodzenie wątroby spowodowane stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych występuje najczęściej w wyniku stosowania diklofenaku, ibuprofenu, kwasu acetylosalicylowego, naproksenu, piroksykamu i nimesulidu. [1-4]
Leki przeciwwirusowe a wątroba
Wraz z postępem medycyny i farmacji stało się możliwe leczenie wielu chorób wirusowych, które jeszcze kilkanaście lat temu były postrzegane jako choroby śmiertelne. Obecnie wielu pacjentów leczonych jest z powodu wirusowego zapalenia wątroby typu B lub C czy też choroby AIDS wywołanej wirusem HIV. Fakt, iż leki przeciwwirusowe w przebiegu leczenia tych chorób są stosowane w sposób przewlekły może zwiększać ryzyko wystąpienia uszkodzeń wątroby. W przypadku stosowania leków przeciwwirusowych, również w przebiegu innych chorób wirusowych – grypy, COVID-19, cytomegalii – okresowe monitorowanie funkcji tego narządu jest kluczowe, aby lek był skuteczny i bezpieczny. Jednocześnie dawka większości leków przeciwwirusowych zależy od funkcji wątroby, ze względu na to, że tam właśnie zachodzi ich metabolizm. Przez to też u pacjentów, którzy są leczeni wieloma lekami należy również brać pod uwagę możliwość występowania wzajemnego wpływu stosowanych leków na swoje działanie – jest to tak zwana interakcja lekowa. [1-4]
Leki onkologiczne a wątroba
Leki stosowane w leczeniu chorób nowotworowych należą do różnych grup terapeutycznych. Zarówno leki cytostatyczne (tzw. chemioterapia – leczenie niespecyficzne) jak i leki stosowane w immunoterapii (tzw. leczenie celowane, przeciwciała monoklonalne) mogą wpływać na funkcje wątroby. Mimo to, że grupa leków jest bardzo niejednorodna to znacząca część z nich kwalifikuje się do leków hepatotoksycznych, a ich stosowanie może być powiązane z występowaniem takich schorzeń jak marskość wątroby, stłuszczenie wątroby, cholestaza czy ostra niewydolność wątroby. Leki cytostatyczne najczęściej prowadzą do toksycznego uszkodzenia komórek wątroby (np. metotreksat, cyklofosfamid, doksorubicyna), co prowadzi do wzrostu aktywności enzymów wątrobowych. Nowsze leki (immunoterapia) powiązane zostały z występowaniem uszkodzeń wątroby o podłożu immunologicznym. Jako, że metabolizm prawie wszystkich leków stosowanych w leczeniu nowotworów zachodzi w wątrobie jej funkcja jest kluczowa dla bezpieczeństwa i skuteczności terapii. Ze względu na częste działanie toksyczne i wąskie zakresy dawek leków, niezwykle ważnym jest, aby skonsultować się z lekarzem w przypadku równoczesnego stosowania innych leków. Stosowanie produktów takich jak leki bez recepty czy suplementy diety może wpływać na działanie leków przeciwnowotworowych prowadząc albo do zwiększenia ich toksyczności albo osłabienia działania w wyniku przyspieszenia przemian zachodzących w wątrobie. [1-5]
Preparaty hormonalne a wątroba
Preparaty hormonalne zawierające hormony płciowe stanowią składnik doustnej antykoncepcji oraz hormonalnej terapii zastępczej. Obecność związków z grupy estrogenów (w szczególności etynyloestradiol) powiązane zostało z możliwością występowania niektórych schorzeń wątroby, w tym łagodnych nowotworów, zakrzepicy w obrębie naczyń wątroby, cholestazy wewnątrzwątrobowej oraz przejściowego wzrostu parametrów wątrobowych. U pacjentek z współistniejącymi schorzeniami wątroby aby ograniczyć działanie uszkadzające wątrobę stosuje się leki niezawierające estrogenów (tzw. minipigułki z progestagenami) lub wkładki hormonalne. [1 – 4, 6, 7]
