Jak działa czarny bez i kiedy warto po niego sięgnąć?

Autor Monika Sejbuk Skład i Składniki, Zdrowie 0 komentarzy

Czarny bez to nie tylko popularny krzew rosnący na obrzeżach lasów i w zaroślach. To także roślina o cennych właściwościach, którą możesz wykorzystać w domowej profilaktyce. Kwiaty i owoce czarnego bzu wspierają odporność, działają łagodząco na układ oddechowy i trawienny, a do tego mają właściwości przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Sprawdź, jak działa czarny bez, kiedy warto go stosować, ale też, na co uważać.

Jak wygląda czarny bez?

Czarny bez (łac. Sambucus nigra L.) to krzew, który łatwo rozpoznasz, szczególnie wtedy, gdy kwitnie lub owocuje Rośnie dziko na skrajach lasów, w zaroślach, przy drogach, a coraz częściej też w ogrodach.

Wiosną wypuszcza zielone, pierzaste liście. Na przełomie maja i czerwca pojawiają się kwiaty czarnego bzu – drobne, kremowobiałe, zebrane w duże, płaskie kwiatostany przypominające parasole. To właśnie kwiaty czarnego bzu wykorzystuje się najczęściej w domowych sposobach na przeziębienie i wspieranie odporności. Wyróżnia je delikatny, słodkawy zapach.

Latem kwiaty ustępują miejsca owocom. W pełni dojrzałe owoce bzu czarnego są niemal czarne, błyszczące i lekko soczyste. Zwisają w gronach, podobnie jak kwiaty. Niedojrzałe – zielone lub czerwone – mogą być trujące, dlatego przed zbiorem warto upewnić się, że są już całkowicie dojrzałe.

Czarny bez – jakie substancje aktywne zawiera?

Zarówno kwiaty, jak i owoce czarnego bzu są bogate w składniki, które mogą wspierać Twoje zdrowie. Roślina zawiera związki, które działają przeciwzapalnie, przeciwwirusowo i wspomagają naturalną odporność organizmu.

W kwiatach czarnego bzu znajdziesz m.in.:

Flawonoidy – to naturalne przeciwutleniacze, które pomagają chronić komórki przed stresem oksydacyjnym. Dzięki nim organizm lepiej radzi sobie ze stanami zapalnymi.
Sole mineralne, takie jak potas, wapń czy magnez, są ważne dla pracy mięśni, układu nerwowego i równowagi wodno-elektrolitowej. Ich obecność w naparze z kwiatów czarnego bzu może wspierać organizm szczególnie w czasie osłabienia.
Kwasy organiczne (m.in. kwas jabłkowy i winowy) wpływają na trawienie i pomagają utrzymać prawidłowe pH w przewodzie pokarmowym.
Garbniki mają działanie ściągające i mogą wspierać organizm w walce z drobnoustrojami. Pomagają też przy lekkich dolegliwościach żołądkowych, takich jak biegunka.
Olejki eteryczne odpowiadają za delikatny, charakterystyczny zapach kwiatów. Działają łagodnie rozkurczowo i wspierają układ oddechowy.
Witaminy – szczególnie z grupy B oraz witamina C – wspomagają układ nerwowy i odpornościowy. Choć ich ilość w kwiatach nie jest bardzo wysoka, regularne spożywanie naparu może stanowić uzupełnienie codziennej diety.

W owocach bzu czarnego znajdziesz inne składniki niż w kwiatach, ale również cenne dla zdrowia.

Antocyjany, czyli naturalne barwniki, wspierają naczynia krwionośne i pomagają chronić komórki przed uszkodzeniami. Witamina C i witaminy z grupy B wspomagają odporność, układ nerwowy i metabolizm, a dodatkowo ułatwiają przyswajanie żelaza.

Obecne w owocach pektyny wspierają trawienie i mogą pomagać w utrzymaniu prawidłowego stężenia glukozy i cholesterolu. Polifenole działają przeciwzapalnie i mogą wspierać organizm w walce z infekcjami. Dojrzałe owoce zawierają też naturalne cukry, które nadają im lekko słodki smak. To właśnie z nich najczęściej przygotowuje się domowe soki, syropy i nalewki.

Na co pomaga czarny bez?

Czarny bez od dawna stosowany jest w domowych sposobach na różne dolegliwości. Zarówno kwiaty, jak i owoce tej rośliny mogą wspierać organizm w okresach osłabienia, przy przeziębieniu, problemach z trawieniem czy skórą. Jak dokładnie działa?

Wsparcie odporności

Czarny bez to jedna z roślin, po którą możesz sięgnąć, gdy chcesz wzmocnić naturalną odporność. Zarówno kwiaty czarnego bzu, jak i dojrzałe owoce bzu czarnego zawierają związki, które wspierają układ immunologiczny. Właśnie dlatego od dawna stosuje się go w medycynie ludowej, zwłaszcza w sezonie przeziębień.

Najczęściej wykorzystuje się napar z kwiatów lub syrop z owoców, które możesz przyjmować profilaktycznie lub wspomagająco – na przykład, gdy czujesz, że organizm jest osłabiony. Dzięki obecności flawonoidów, antocyjanów i witaminy C, czarny bez może pomóc w naturalnym pobudzaniu mechanizmów obronnych.

Wpływ na układ oddechowy

Czarny bez jest często wybierany jako wsparcie przy objawach ze strony układu oddechowego. Pomaga łagodzić dolegliwości związane z:

nieżytem nosa,
suchym kaszlem,
uczuciem duszności.

Napar z kwiatów czarnego bzu może działać rozgrzewająco i delikatnie rozrzedzać wydzielinę z dróg oddechowych, co ułatwia oddychanie.

W przypadku infekcji górnych dróg oddechowych, takich jak zapalenie gardła czy zatok, zaleca się wspomagające przyjmowanie syropu lub naparu z tej rośliny. Zawarte w niej związki mogą łagodzić stany zapalne i ułatwiać oczyszczanie błon śluzowych.

Roślina bywa wykorzystywana też przy łagodnych zaburzeniach oddychania, jako element domowego wsparcia, zwłaszcza w pierwszych dniach infekcji.

Wpływ na układ pokarmowy i detoksykację

Czarny bez może wspierać trawienie i pomagać w naturalnym oczyszczaniu organizmu. Napar z kwiatów czarnego bzu działa delikatnie rozkurczowo, dlatego sprawdza się przy wzdęciach, uczuciu pełności albo łagodnych dolegliwościach po jedzeniu. Możesz go też wykorzystać przy lekkiej biegunce, choć w takim przypadku lepiej zachować ostrożność i nie przekraczać zalecanej ilości spożycia.

Pektyna zawarta w owocach czarnego bzu wspiera pracę jelit i ułatwia usuwanie zbędnych produktów przemiany materii. Dzięki temu organizm może sprawniej pozbywać się tego, co mu nie służy. Czarny bez bywa też stosowany jako element kuracji wspierającej detoksykację – szczególnie po okresach cięższego jedzenia, osłabienia albo w trakcie rekonwalescencji.

Właściwości moczopędne i napotne

Czarny bez działa nie tylko na odporność i infekcje. Może też wspierać organizm przez pobudzenie naturalnych procesów oczyszczania – m.in. przez skórę i nerki. Napar z kwiatów czarnego bzu ma działanie napotne, dlatego często stosuje się go przy gorączce lub w trakcie przeziębienia. Delikatnie podnosi temperaturę ciała i wspomaga wydzielanie potu, co może przyspieszyć powrót do równowagi.

Oprócz tego czarny bez wykazuje też łagodne działanie moczopędne. Dzięki temu może wspierać pracę nerek i ułatwiać usuwanie nadmiaru wody z organizmu. Tego typu właściwości bywają wykorzystywane m.in. przy zatrzymywaniu wody, uczuciu ciężkości albo jako element kuracji oczyszczającej.

Wsparcie dla zdrowia skóry

Czarny bez znajduje zastosowanie nie tylko wewnętrznie. Jego kwiaty i owoce mogą być pomocne także w codziennej pielęgnacji skóry, zwłaszcza tej wrażliwej, skłonnej do podrażnień lub z oznakami starzenia. Dzięki obecności antocyjanów, flawonoidów i witaminy C, przetwory z czarnego bzu mają działanie łagodzące, przeciwzapalne i wspierające regenerację naskórka.

W domowych warunkach możesz wykorzystać napar z kwiatów czarnego bzu jako tonik do przemywania skóry lub dodatek do kąpieli. Taki prosty zabieg może pomóc złagodzić podrażnienia i uczucie ściągnięcia. Czarny bez bywa też składnikiem gotowych kosmetyków – zwłaszcza tych przeznaczonych do pielęgnacji skóry starzejącej się, naczynkowej lub problematycznej.

Jak stosować czarny bez?

Czarny bez możesz wykorzystać na różne sposoby – w zależności od tego, po którą część rośliny sięgasz. Najczęściej używa się kwiatów i owoców, ale zawsze w odpowiednio przygotowanej formie.

Najpopularniejsze to:

napar z kwiatów – sprawdza się przy przeziębieniach, problemach trawiennych i jako łagodne wsparcie oczyszczania organizmu,
syrop z kwiatów – łagodniejsza forma, często stosowana profilaktycznie, również u dzieci,
sok z owoców bzu czarnego – polecany przy pierwszych objawach infekcji,
nalewka z dojrzałych owoców – tradycyjna forma stosowana okresowo,
gotowe preparaty – ekstrakty, kapsułki lub koncentraty dostępne w aptekach i sklepach zielarskich.

Owoce zawsze powinny być w pełni dojrzałe i poddane obróbce termicznej – tylko wtedy nadają się do spożycia.

Jak smakuje czarny bez?

Smak czarnego bzu zależy od tego, z której części rośliny korzystasz i w jakiej formie.

Kwiaty czarnego bzu mają delikatny, lekko słodkawy smak z wyczuwalną nutą miodu i cytrusów. Po zaparzeniu naparu ten aromat staje się bardziej ziołowy, ale nadal przyjemny i łagodny.

Owoce bzu czarnego, gdy są w pełni dojrzałe i odpowiednio przygotowane, mają wyrazisty smak – lekko kwaśny, z delikatną nutą goryczki. Niektórym przypomina smak jeżyn lub aronii, choć jest bardziej intensywny. Właśnie dlatego dobrze sprawdzają się w sokach, syropach czy nalewkach.

Jakie są skutki uboczne czarnego bzu?

Czarny bez jest rośliną o wielu korzystnych właściwościach, ale nie każdemu służy tak samo. Stosowany niewłaściwie – w zbyt dużych ilościach lub w nieprzetworzonej formie – może wywołać działania niepożądane. Do najczęstszych skutków ubocznych należą:

nudności i wymioty,
biegunka,
ból brzucha lub skurcze jelit,
reakcje alergiczne, zwłaszcza u osób wrażliwych na rośliny z rodziny przewierceń,
uczucie osłabienia, czasem towarzyszące zatruciu niedojrzałymi owocami.

Kto powinien unikać czarnego bzu?

Czarny bez nie jest odpowiedni dla każdego. Choć ma wiele leczniczych właściwości, istnieją pewne przeciwwskazania do jego stosowania. Przede wszystkim należy zachować ostrożność, jeśli:

masz skłonność do reakcji alergicznych – czarny bez może je nasilać, zwłaszcza przy pierwszym kontakcie,
cierpisz na przewlekłe choroby przewodu pokarmowego – niektóre osoby zgłaszają nasilenie objawów po spożyciu przetworów z bzu,
jesteś w ciąży lub karmisz piersią – w takich przypadkach stosowanie tej rośliny najlepiej wcześniej skonsultować ze specjalistą,
masz bardzo wrażliwy układ pokarmowy – nawet niewielka ilość niedojrzałych owoców może wywołać nudności, wymioty lub biegunkę.

Z jakimi lekami nie łączyć czarnego bzu?

Czarny bez to leczniczy surowiec, który może wpływać na działanie niektórych leków. Dlatego, jeśli przyjmujesz na stałe jakiekolwiek środki farmakologiczne, warto zachować ostrożność.

Nie zaleca się łączenia czarnego bzu z:

lekami moczopędnymi – ponieważ sam może mieć podobne działanie i wzmocnić efekt odwodnienia,
lekami przeciwcukrzycowymi – szczególnie doustnymi, ponieważ przetwory z czarnego bzu mogą wpływać na poziom glukozy we krwi,
lekami immunosupresyjnymi – czarny bez może wzmacniać działanie układu odpornościowego, co nie zawsze jest wskazane przy takich terapiach.

Jeśli stosujesz czarny bez jako element profilaktyki lub wsparcia, najlepiej zachować odstęp czasowy od spożycia leków lub skonsultować to z lekarzem lub farmaceutą. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości bezpieczniej jest nie łączyć go z leczeniem farmakologicznym na własną rękę.

Czy czarny bez jest trujący?

Czarny bez może być trujący, jeśli sięgniesz po niewłaściwą część rośliny lub zastosujesz ją w nieodpowiedniej formie. Surowe owoce, liście, młode pędy i kora zawierają toksyczne związki, m.in. sambunigrynę i glikozydy cyjanogenne. To właśnie one mogą prowadzić do objawów zatrucia – takich jak nudności, wymioty, biegunka czy bóle brzucha.

Największe ryzyko wiąże się ze spożyciem niedojrzałych owoców bzu czarnego lub naparów przygotowanych z nieprzetworzonych części rośliny. Zatrucia zdarzają się rzadko, ale mają miejsce głównie wtedy, gdy czarny bez jest stosowany bez podstawowej wiedzy lub bez wcześniejszej obróbki termicznej.

Dla bezpiecznego korzystania z czarnego bzu sięgaj wyłącznie po dojrzałe owoce i suszone kwiaty, najlepiej pochodzące z pewnego źródła. Jeśli przygotowujesz coś samodzielnie, zadbaj o to, by surowiec był dobrze wysuszony, ugotowany lub przetworzony. W takiej postaci czarny bez może być bezpiecznym wsparciem w domowej profilaktyce.

Badania nad czarnym bzem

Czarny bez od dawna stosowany w ziołolecznictwie budzi dziś zainteresowanie naukowców jako źródło naturalnych związków prozdrowotnych. Najcenniejsze właściwości mają jego owoce i kwiaty, bogate w antocyjany i flawonoidy, nadające mu silne działanie antyoksydacyjne i wspierające odporność. Badania wskazują również na jego skuteczność w łagodzeniu objawów infekcji wirusowych i skracaniu czasu ich trwania oraz możliwy wpływ przeciwzapalny. Poznaj więc nieco więcej faktów na temat czarnego bzu, które można znaleźć w badaniach naukowych.

Czarny bez może łagodzić objawy przeziębienia i infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych. Dzięki antocyjanom i flawonoidom wspiera odporność i utrudnia wirusom wnikanie do komórek. Badania kliniczne wykazały, że suplementacja skraca czas trwania infekcji nawet o kilka dni. Związki zawarte w owocach działają też przeciwzapalnie, zmniejszając produkcję cytokin i łagodząc gorączkę, ból gardła oraz osłabienie. Preparaty warto stosować codziennie w okresie wzmożonych infekcji lub od razu po pojawieniu się pierwszych symptomów [1].

Czarny bez, dzięki polifenolom takim jak kwercetyna, rutyna, kemferol i kwas chlorogenowy, wykazuje silne działanie przeciwzapalne. Związki te ograniczają wydzielanie cytokin i hamują enzymy napędzające stan zapalny. Badania wykazały także redukcję produkcji tlenku azotu i wolnych rodników uszkadzających komórki, a kwercetyna obniżała stężenie substancji zapalnych nawet o 80% [2].

Czarny bez wspiera zdrowie serca i naczyń, poprawiając elastyczność żył i przepływ krwi. Antocyjany mogą obniżać ryzyko nadciśnienia, wspierać prawidłowe ciśnienie oraz poprawiać profil lipidowy, m.in. zmniejszając trójglicerydy. Dzięki temu roślina ma znaczenie w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych, pod warunkiem systematycznego stosowania [3].

Czarny bez | Podsumowanie

Czarny bez to roślina o szerokim zastosowaniu. Zarówno kwiaty, jak i owoce wykazują działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, dlatego często stosuje się je w sezonie infekcji. Napary, soki i syropy z czarnego bzu wspomagają odporność, trawienie i naturalną detoksykację. Regularne, rozsądne stosowanie tej rośliny może mieć korzystny wpływ na zdrowie, szczególnie w okresach osłabienia. Warto jednak pamiętać o zasadach bezpieczeństwa i możliwych przeciwwskazaniach.

FAQ

Czy czarny bez podnosi ciśnienie?

Nie, czarny bez nie podnosi ciśnienia krwi. Niektóre źródła wskazują, że przetwory z jego owoców mogą wręcz działać łagodnie obniżająco. Jeśli jednak przyjmujesz leki na nadciśnienie, skonsultuj się z lekarzem przed włączeniem czarnego bzu do diety – zwłaszcza w formie ekstraktów lub skoncentrowanych soków.

Czarny bez kiedy zbierać?

Kwiaty najlepiej zbierać na przełomie maja i czerwca, w słoneczny, suchy dzień – wtedy mają najwięcej aromatu i składników aktywnych. Owoce dojrzewają później, zazwyczaj od sierpnia do września. Zbieraj je tylko wtedy, gdy są w pełni dojrzałe, ciemne i błyszczące. Niedojrzałe mogą być trujące.

Ile dziennie można pić soku z czarnego bzu?

Dawkowanie zależy od formy i stężenia, ale najczęściej zaleca się 1–3 łyżki dziennie dla dorosłych. Dzieciom podaje się mniejsze porcje – np. 1 łyżeczkę 2–3 razy dziennie. Sok powinien być pasteryzowany i pochodzić z dojrzałych owoców. Nie należy go pić w nadmiarze ani stosować przez dłuższy czas bez przerwy.

Zobacz także

Mokry kaszel. Jak go wyleczyć?

Kombucha – naturalne wsparcie dla zdrowia i trawienia

Bibliografia

Autor:

Monika Sejbuk

Magister dietetyki

Uwielbia pomagać zmieniać nawyki żywieniowe i tworzyć nowe- zdrowsze. Tworzy innowacyjne spojrzenie na zdrowy tryb życia, który nie jest restrykcyjny a przyjemny.