Co to jest choroba Whipple’a?

Choroba Whipple’a to rzadkie, ale poważne schorzenie bakteryjne, które może dotknąć wiele układów w organizmie. Choć rozwija się powoli, jej objawy, takie jak biegunka, bóle stawów czy osłabienie, mogą prowadzić do poważnych powikłań. W artykule dowiesz się, czym jest ta choroba, jakie są jej przyczyny i objawy, jak wygląda proces diagnozy oraz leczenia. Poznasz również wskazówki dotyczące profilaktyki i zapobiegania nawrotom.

Choroba Whipple’a – co to jest?

Choroba Whipple’a to rzadkie schorzenie bakteryjne, które może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznane i leczone. Wywołuje ją bakteria Tropheryma whipplei, która atakuje wiele układów w organizmie. Choć najczęściej zajmuje przewód pokarmowy, jej skutki mogą być odczuwalne również w stawach, sercu, układzie nerwowym czy limfatycznym.

Choroba rozwija się powoli i początkowo może nie dawać jednoznacznych objawów. Proces zakażenia rozpoczyna się w jelicie cienkim, gdzie bakterie osiedlają się w błonie śluzowej, powodując zaburzenia wchłaniania składników odżywczych. W miarę postępu choroby bakteria rozprzestrzenia się na inne narządy, wywołując szereg objawów, które często są mylone z innymi chorobami.

Ze względu na to, że choroba Whipple’a występuje niezwykle rzadko – szacuje się, że dotyka mniej niż jedną osobę na milion rocznie – jej diagnoza bywa trudna.

Chociaż choroba może zagrażać życiu, współczesna medycyna pozwala na jej skuteczne leczenie. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniej terapii znacznie zwiększają szanse na pełne wyleczenie i zapobiegają poważnym powikłaniom.

Jakie są przyczyny choroby Whipple’a?

Bezpośrednią przyczyną choroby Whipple’a jest infekcja wywołana przez bakterię Tropheryma whipplei. Ten drobnoustrój jest szeroko rozpowszechniony w środowisku – można go znaleźć w glebie, wodzie i innych naturalnych źródłach. Mimo że bakteria występuje dość powszechnie, tylko nieliczne osoby zapadają na chorobę. Oznacza to, że sam kontakt z bakterią nie wystarcza do jej rozwoju – konieczne są dodatkowe czynniki ryzyka.

Głównym z nich jest osłabienie układu odpornościowego. U zdrowych osób mechanizmy obronne organizmu skutecznie eliminują bakterie, zanim te zdążą wywołać jakiekolwiek objawy. Jednak u osób z osłabioną odpornością, na przykład z powodu chorób przewlekłych, terapii immunosupresyjnej czy genetycznie uwarunkowanych zaburzeń odporności komórkowej, bakteria może się namnażać i powodować infekcję.

Niektóre badania sugerują, że predyspozycje genetyczne mogą odgrywać rolę w rozwoju choroby. U osób podatnych układ odpornościowy może mieć trudności z identyfikacją i zwalczaniem bakterii.

Mimo że styl życia, dieta czy warunki środowiskowe nie są bezpośrednio związane z ryzykiem zachorowania, częsty kontakt z glebą lub wodą może zwiększać prawdopodobieństwo narażenia na bakterie.

Objawy choroby Whipple’a

Objawy choroby rozwijają się powoli i często przypominają inne schorzenia. To sprawia, że diagnoza bywa trudna, a rozpoznanie opóźnione. Objawy mogą dotyczyć wielu układów w organizmie, jednak najczęściej obserwuje się dolegliwości związane z układem pokarmowym oraz stawami.

• Objawy ze strony układu pokarmowego. Najbardziej charakterystycznym objawem choroby Whipple’a jest przewlekła biegunka, która często ma charakter tłuszczowy – stolce są tłuste, trudne do spłukania i mają nieprzyjemny zapach. Towarzyszy jej ból brzucha, wzdęcia oraz utrata apetytu. W efekcie dochodzi do spadku masy ciała, który jest wynikiem zaburzonego wchłaniania składników odżywczych.
• Bóle stawów i inne objawy ogólnoustrojowe. Jednym z najczęstszych objawów, które mogą pojawić się na długo przed dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, są bóle stawów. Dotyczą one najczęściej dużych stawów, takich jak kolana czy biodra, i mogą mieć charakter wędrujący – przemieszczać się z jednego stawu na inny. Dodatkowo pacjenci często skarżą się na przewlekłe zmęczenie, osłabienie i uczucie ogólnego wyczerpania.
• Zaawansowane objawy choroby. W zaawansowanych stadiach choroba może prowadzić do powiększenia węzłów chłonnych, gorączki utrzymującej się przez dłuższy czas oraz objawów neurologicznych, takich jak bóle głowy, zaburzenia widzenia czy trudności z koncentracją. W rzadkich przypadkach dochodzi do zajęcia serca, co może skutkować zapaleniem wsierdzia, oraz do ciemnienia skóry (hiperpigmentacji), szczególnie na twarzy i kończynach.

Nieleczona choroba Whipple’a prowadzi do poważnych powikłań, które mogą zagrażać życiu. Jeśli zauważasz u siebie przewlekłe dolegliwości ze strony układu pokarmowego lub bóle stawów, które utrzymują się przez dłuższy czas, skonsultuj się z lekarzem. Wczesne rozpoznanie pozwala na skuteczne leczenie i minimalizuje ryzyko trwałych uszkodzeń narządów.

Jak diagnozuje się chorobę Whipple’a?

Diagnoza choroby Whipple’a bywa trudna, ponieważ jej objawy są niespecyficzne i mogą przypominać inne schorzenia, takie jak celiakia, choroba Crohna czy reumatoidalne zapalenie stawów. Rozpoznanie wymaga precyzyjnych badań oraz szczegółowego wywiadu lekarskiego.

Lekarz najpierw zapyta o objawy, ich nasilenie i czas trwania. Szczególną uwagę zwraca się na przewlekłą biegunkę, bóle stawów oraz utratę masy ciała. Podczas badania fizykalnego lekarz może zauważyć oznaki niedożywienia, powiększone węzły chłonne lub inne zmiany w organizmie.

Jednym z kluczowych badań diagnostycznych jest endoskopia. Podczas tego zabiegu pobiera się wycinki błony śluzowej jelita cienkiego, które następnie analizuje się pod mikroskopem. W chorobie Whipple’a typowe są zmiany w makrofagach, czyli komórkach układu odpornościowego. Aby je uwidocznić, stosuje się specjalne barwienie tkanki metodą PAS (Periodic Acid-Schiff).

W diagnostyce wykorzystuje się też badania krwi, które mogą wykazać niedokrwistość, niedobory witamin i składników mineralnych oraz podwyższone wskaźniki stanu zapalnego. Testy molekularne, takie jak reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR), pozwalają wykryć obecność DNA bakterii Tropheryma whipplei. Badanie to jest bardzo precyzyjne i pomocne w potwierdzeniu diagnozy, zwłaszcza w przypadku niejednoznacznych wyników biopsji.

Czasami zaleca się wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, aby ocenić stan narządów wewnętrznych i wykryć ewentualne powikłania. Diagnostyka różnicowa, czyli wykluczenie innych chorób o podobnych objawach, jest konieczna, aby potwierdzić rozpoznanie.

Leczenie choroby Whipple’a

Choroba Whipple’a wymaga długotrwałego i systematycznego leczenia, które opiera się głównie na antybiotykoterapii. Celem terapii jest całkowite wyeliminowanie bakterii z organizmu, co zapobiega dalszym uszkodzeniom narządów oraz nawrotom choroby.

Leczenie zazwyczaj rozpoczyna się od dożylnego podawania antybiotyków, takich jak ceftriakson lub penicylina, przez okres 2–4 tygodni. Wstępna faza ma na celu szybkie zredukowanie liczby bakterii w organizmie i złagodzenie objawów. Po jej zakończeniu pacjent przechodzi na leczenie doustne, które trwa od 12 do 18 miesięcy. W tej fazie najczęściej stosuje się kotrimoksazol lub doksycyklinę w połączeniu z hydroksychlorochiną.

Podczas terapii ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia. Lekarz może zlecić badania kontrolne, aby upewnić się, że leczenie przebiega zgodnie z planem. Pacjenci często wymagają również suplementacji witamin i składników mineralnych, aby uzupełnić niedobory powstałe w wyniku zaburzeń wchłaniania. Szczególną uwagę zwraca się na witaminę B12, witaminę D, kwas foliowy oraz żelazo.

Ważną rolę w procesie leczenia odgrywa dieta. Zaleca się spożywanie lekkostrawnych posiłków bogatych w składniki odżywcze, które wspierają regenerację organizmu i poprawiają ogólne samopoczucie.

W większości przypadków wczesne wdrożenie leczenia pozwala na całkowite wyleczenie choroby. Jednak w zaawansowanych stadiach lub w przypadku powikłań leczenie może być bardziej skomplikowane i wymagać dodatkowego wsparcia, na przykład rehabilitacji neurologicznej lub terapii wspomagającej pracę serca.

Przerwanie leczenia przed zalecanym czasem może prowadzić do nawrotu choroby, dlatego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza oraz systematyczne przyjmowanie leków. Regularne kontrole po zakończeniu terapii pomagają upewnić się, że choroba nie powraca, i pozwalają na szybkie reagowanie w razie potrzeby.

Profilaktyka i kontrola nawrotów choroby

Zapobieganie nawrotom choroby Whipple’a opiera się na regularnym monitorowaniu zdrowia, wzmacnianiu odporności oraz przestrzeganiu zdrowego stylu życia. Oto najważniejsze kroki, które warto podjąć:

• Regularne kontrole lekarskie – wizyty kontrolne i badania pozwalają wcześnie wykryć ewentualne oznaki nawrotu.
• Zbilansowana dieta – lekkostrawne, odżywcze posiłki wspierają regenerację i prawidłowe funkcjonowanie organizmu.
• Aktywność fizyczna – umiarkowane ćwiczenia, takie jak spacery czy joga, pomagają w utrzymaniu dobrej kondycji bez nadmiernego obciążania organizmu.
• Unikanie stresu – dbanie o zdrowie psychiczne wspiera układ odpornościowy i zmniejsza ryzyko powrotu choroby.
• Monitorowanie objawów – szybka reakcja na niepokojące symptomy pozwala na wczesne wdrożenie odpowiednich działań.

Badania nad chorobą Whipple’a

Choroba Whipple’a to rzadka jednostka chorobowa, której wczesne rozpoznanie istotnie poprawia rokowanie. Pierwotnie zajmuje jelito cienkie, powodując zaburzenia wchłaniania, może jednak rozprzestrzeniać się na stawy, serce i układ nerwowy. Diagnostykę utrudniają niecharakterystyczne objawy: utrata masy ciała, biegunka i zmiany stawowe. Podstawę rozpoznania stanowi badanie histopatologiczne bioptatu jelitowego z PAS-dodatnimi makrofagami. Wdrożenie testów PCR zwiększyło skuteczność wczesnej diagnostyki, co przekłada się na lepsze wyniki leczenia. Poznaj kilka faktów na temat tej choroby, które można znaleźć w badaniach naukowych:

1. Choroba Whipple’a może przejawiać się zmianami okulistycznymi, które często wyprzedzają inne objawy. Dominuje przewlekłe zapalenie błony naczyniowej oka, oporne na standardową terapię przeciwzapalną. Pacjenci zgłaszają pogorszenie widzenia, światłowstręt i przekrwienie gałek ocznych. Ze względu na niespecyficzny charakter, objawy te prowadzą do przedłużonej diagnostyki. Przy podejrzeniu tła infekcyjnego zapalenia błony naczyniowej, wskazane jest przeprowadzenie badań w kierunku Tropheryma whipplei.[1]. 
2. Choroba Whipple’a często imituje schorzenia reumatyczne, manifestując się bólami i obrzękami stawów. Te objawy zwykle wyprzedzają dolegliwości gastroenterologiczne, prowadząc do pomyłek diagnostycznych. Typowe jest symetryczne zapalenie stawów przypominające RZS, lecz niepowodujące trwałych uszkodzeń strukturalnych. Współwystępowanie dolegliwości stawowych z przewlekłą biegunką, utratą masy ciała lub gorączką o niejasnej etiologii wymaga pogłębionej diagnostyki. Błędne rozpoznanie i wdrożenie leczenia immunosupresyjnego może skutkować nasileniem choroby. W diagnostyce różnicowej artropatii należy rozważyć podłoże infekcyjne [2].
3. Choroba Whipple’a powoduje zaburzenia wchłaniania prowadzące do anemii i niedożywienia. Niedobory żelaza, witamin i białka osłabiają organizm i hamują proces zdrowienia. Prawidłowo zbilansowana dieta wspomaga uzupełnienie niedoborów i poprawia samopoczucie pacjenta. Rekomenduje się produkty bogate w przyswajalne żelazo (chude mięso, jajka) oraz suplementację witamin B12 i D. Istotne są fermentowane produkty mleczne, które odbudowują mikroflorę jelitową. Właściwe odżywianie, stosowane równolegle z antybiotykoterapią, istotnie przyspiesza regenerację organizmu [3].

FAQ

Czy choroba Whipple’a jest zaraźliwa?

Nie, choroba Whipple’a nie jest zaraźliwa. Mimo że wywołuje ją bakteria, to nie przenosi się ona z człowieka na człowieka. Infekcja rozwija się głównie u osób z osłabionym układem odpornościowym, które miały kontakt z bakteriami obecnymi w środowisku, np. w glebie lub wodzie.

Jak długo trwa leczenie choroby Whipple’a?

Leczenie choroby Whipple’a jest długotrwałe i zazwyczaj trwa od 12 do 18 miesięcy. W pierwszej fazie stosuje się antybiotyki dożylne przez kilka tygodni, a następnie przechodzi na doustne leki przeciwbakteryjne, które należy przyjmować przez co najmniej rok. Ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza i regularne przyjmowanie leków, aby zapobiec nawrotom choroby.

Co robić po zakończeniu leczenia?

Po zakończeniu leczenia konieczne są regularne kontrole lekarskie, aby monitorować stan zdrowia i wczesne wykrycie ewentualnych nawrotów. Lekarz może zlecić badania krwi, biopsję jelita cienkiego lub testy PCR, aby sprawdzić, czy bakteria została całkowicie wyeliminowana. Ważne jest także dbanie o dietę bogatą w składniki odżywcze, aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości organizmu oraz unikanie stresu.

Jak często występuje choroba Whipple’a?

Choroba Whipple’a jest bardzo rzadka. Szacuje się, że dotyka mniej niż jednej osoby na milion rocznie. Najczęściej diagnozowana jest u mężczyzn w średnim wieku, szczególnie u tych, którzy mają osłabiony układ odpornościowy.

Jakie objawy mogą wskazywać na nawrót choroby Whipple’a?

Objawy nawrotu choroby Whipple’a mogą przypominać te, które występowały na początku schorzenia. Należą do nich przewlekła biegunka, bóle stawów, zmęczenie, utrata masy ciała oraz nawracająca gorączka. W niektórych przypadkach mogą pojawić się także objawy neurologiczne, takie jak trudności z koncentracją czy bóle głowy. W przypadku wystąpienia tych dolegliwości należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Zobacz także

Niestrawność – przyczyny, objawy, suplementacja, dieta, leczenie

Picie siemienia lnianego a leki

Bibliografia

1. Rasool N. Ophthalmic manifestations of Whipple’s disease. Curr Opin Ophthalmol. 2024 Jan 1;35(1):83-88.  
2. Kucharz EJ, Kramza J, Grosicka A, Pieczyrak R. Clinical manifestations of Whipple’s disease mimicking rheumatic disorders. Reumatologia. 2021;59(2):104-110.  
3. Dolmans RA, Boel CH, Lacle MM, Kusters JG. Clinical Manifestations, Treatment, and Diagnosis of Tropheryma whipplei Infections. Clin Microbiol Rev. 2017 Apr;30(2):529-555.

Autor:

Monika Sejbuk

Magister dietetyki

Uwielbia pomagać zmieniać nawyki żywieniowe i tworzyć nowe- zdrowsze. Tworzy innowacyjne spojrzenie na zdrowy tryb życia, który nie jest restrykcyjny a przyjemny.