Skaza białkowa u dzieci i dorosłych. Jak rozpoznać objawy?

Autor Agnieszka Cabel Dolegliwości, Dzieci i młodzież, Zdrowie 0 komentarzy

Skaza białkowa to nadwrażliwość organizmu na białka mleka krowiego, która najczęściej pojawia się u niemowląt, ale może dotyczyć także dorosłych. Objawia się głównie problemami skórnymi i trawiennymi, choć może dawać też inne symptomy. Z tego artykułu dowiesz się, jak rozpoznać skazę białkową, czym różni się od alergii na mleko i jak wygląda jej diagnoza.

Spis treści

Skaza białkowa – czym jest i dlaczego się pojawia?

Potocznie „skaza białkowa” to określenie stosowane do opisu reakcji organizmu na białka mleka krowiego, jednak w rzeczywistości najczęściej odnosi się do alergii na białka mleka krowiego (CMPA). Jest ona reakcją immunologiczną, w której układ odpornościowy rozpoznaje białka mleka jako zagrożenie, co prowadzi do objawów skórnych, trawiennych i oddechowych. W odróżnieniu od nietolerancji laktozy, CMPA nie jest problemem trawiennym, lecz wynikiem nadreaktywności układu odpornościowego na składniki mleka.

Najczęściej występuje u niemowląt i małych dzieci, ponieważ ich układ pokarmowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. U większości dzieci ustępuje samoistnie wraz z dojrzewaniem jelit, ale u niektórych może utrzymywać się także w dorosłości.

Co wpływa na rozwój skazy białkowej?

Czynniki genetyczne – jeśli w rodzinie występują alergie pokarmowe, ryzyko skazy białkowej u dziecka jest większe.
Stan jelit i mikrobioty – zaburzenia flory bakteryjnej mogą zwiększać podatność na nadwrażliwość.
Niedojrzałość układu trawiennego – szczególnie u niemowląt, u których bariera jelitowa nie jest jeszcze w pełni wykształcona.

Jak organizm reaguje na białko mleka krowiego?

Białka mleka krowiego, takie jak kazeina i β-laktoglobulina, są jednym z najczęstszych alergenów pokarmowych, a organizm osób z alergią na białka mleka krowiego (CMPA) traktuje je jako zagrożenie.

U niemowląt bariera jelitowa nie działa jeszcze w pełni sprawnie, co sprawia, że większe cząsteczki białek mogą przedostawać się do organizmu. To powoduje aktywację układu odpornościowego i wywołanie objawów alergicznych.
U dorosłych występuje rzadziej, a jej mechanizm może być związany z nieprawidłową odpowiedzią immunologiczną, zaburzoną tolerancją pokarmową lub przewlekłym stanem zapalnym jelit.
Białka mleka krowiego wpływają nie tylko na układ pokarmowy, ale także na skórę i błony śluzowe, co może prowadzić do szerokiego spektrum objawów.

Różnice między skazą białkową a alergią na mleko

Termin „skaza białkowa” jest potocznym określeniem, które najczęściej odnosi się do objawów związanych z reakcją organizmu na białka mleka krowiego, jednak nie jest to precyzyjna jednostka chorobowa. W rzeczywistości w większości przypadków skaza białkowa oznacza alergię na białka mleka krowiego (CMPA), czyli schorzenie o podłożu immunologicznym.

Alergia ta może mieć różne mechanizmy – reakcja IgE-zależna objawia się szybko po spożyciu mleka i może prowadzić do pokrzywki, obrzęków czy nawet wstrząsu anafilaktycznego, podczas gdy reakcja IgE-niezależna rozwija się stopniowo i często powoduje dolegliwości skórne oraz trawienne. W obu przypadkach organizm traktuje białka mleka jako zagrożenie, co skutkuje nadmierną aktywacją układu odpornościowego i wywołaniem objawów alergicznych.

W potocznym rozumieniu skaza białkowa bywa mylona z innymi rodzajami nietolerancji pokarmowych. Alergia na białka mleka krowiego różni się od nietolerancji laktozy, która nie jest reakcją immunologiczną, lecz wynika z niedoboru enzymu laktazy, potrzebnego do trawienia cukru mlecznego. W przypadku alergii eliminacja mleka musi być całkowita, gdyż nawet śladowe ilości mogą wywołać reakcję.

Objawy skazy białkowej – jak je rozpoznać?

Objawy skazy białkowej mogą różnić się w zależności od wieku, stopnia nadwrażliwości oraz sposobu, w jaki organizm reaguje na białka mleka krowiego. Najczęściej dotyczą skóry i układu pokarmowego, ale mogą obejmować także inne układy w organizmie. Symptomy mogą pojawiać się zarówno bezpośrednio po spożyciu produktów mlecznych, jak i z opóźnieniem, co często utrudnia ich powiązanie z dietą.

Najczęściej skaza białkowa objawia się:

zmianami skórnymi,
dolegliwościami trawiennymi,
innymi nietypowymi reakcjami organizmu.

Nie u każdej osoby nadwrażliwość na białka mleka wygląda tak samo. U jednych dominują problemy skórne, u innych głównie dolegliwości trawienne, a niekiedy objawy mogą być mniej oczywiste i przypominać inne schorzenia.

Skórne symptomy skazy białkowej

Reakcja skórna jest jednym z najczęstszych objawów skazy białkowej, zwłaszcza u dzieci. Skóra staje się sucha, szorstka i podatna na podrażnienia. Mogą pojawiać się:

zaczerwienienia, szczególnie na policzkach, szyi, ramionach i nogach,
suchość i szorstkość skóry, przypominająca atopowe zapalenie skóry,
swędzące plamy i wysypka, które mogą się nasilać po spożyciu mleka lub jego przetworów.

Zmiany skórne mogą utrzymywać się przez dłuższy czas, nawet jeśli mleko zostało już wyeliminowane z diety. U niemowląt objawy często występują na twarzy i w zgięciach łokci oraz kolan, a u starszych dzieci i dorosłych mogą pojawiać się także na innych częściach ciała.

Problemy trawienne i ich związek ze skazą białkową

Układ pokarmowy jest drugim obszarem, w którym skaza białkowa daje wyraźne objawy. Nadwrażliwość na białka mleka może prowadzić do trudności z trawieniem i wchłanianiem pokarmów. Najczęściej pojawiają się:

bóle brzucha i skurcze jelit,
wzdęcia i nadmierne gazy,
biegunki lub zaparcia, często z obecnością śluzu w stolcu,
częste ulewania i refluks u niemowląt,
kolki, które mogą być bardziej intensywne po spożyciu mleka przez matkę karmiącą piersią.

Niektóre osoby skarżą się również na uczucie pełności po spożyciu nabiału lub długotrwały dyskomfort trawienny. W przypadku niemowląt trudności z trawieniem mogą powodować rozdrażnienie, niepokój i problemy ze snem.

Inne objawy, które mogą wskazywać na nadwrażliwość na białko mleka

Niektóre symptomy skazy białkowej nie są bezpośrednio związane ze skórą czy układem pokarmowym, co może utrudniać ich rozpoznanie. U niektórych osób występują:

przewlekły katar i zatkany nos,
sapka u niemowląt, czyli trudności w oddychaniu przez nos,
sporadyczny kaszel i podrażnienie gardła,
nadmierna drażliwość i trudności ze snem u dzieci,
osłabienie i uczucie zmęczenia, które mogą wynikać z niedoborów składników odżywczych spowodowanych zaburzeniami trawienia.

Objawy te mogą pojawiać się niezależnie lub towarzyszyć problemom skórnym i trawiennym. Warto zwrócić uwagę na ich związek z dietą i obserwować, czy eliminacja mleka przynosi poprawę.

Skaza białkowa u dzieci

Skaza białkowa najczęściej diagnozowana jest w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym. Wynika to z niedojrzałości układu pokarmowego, który nie potrafi jeszcze w pełni przetwarzać białek mleka krowiego. Objawy mogą pojawić się już w pierwszych tygodniach życia, szczególnie u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym, ale mogą również wystąpić u niemowląt karmionych piersią.

Najczęstsze objawy skazy białkowej u dzieci to:

suchość, zaczerwienienia i szorstkość skóry, zwłaszcza na twarzy i kończynach,
wysypka i swędzące plamy,
kolki, częste ulewania i problemy trawienne,
nadmierna drażliwość i trudności ze snem,
przewlekły katar lub sapka.

Objawy te mogą mieć różne nasilenie i nie zawsze pojawiają się jednocześnie. Niektóre dzieci mają wyraźne zmiany skórne, inne cierpią głównie na dolegliwości trawienne. Ich pojawienie się powinno skłonić do obserwacji i konsultacji z lekarzem.

Skaza białkowa u dorosłych

Choć skaza białkowa najczęściej kojarzona jest z niemowlętami i małymi dziećmi, może występować także u dorosłych. Objawy bywają mniej oczywiste niż u dzieci i często są mylone z nietolerancją laktozy, zespołem jelita drażliwego lub innymi schorzeniami skórnymi. U niektórych osób nadwrażliwość na białka mleka krowiego utrzymuje się od dzieciństwa, u innych pojawia się dopiero w wieku dorosłym.

Jak może objawiać się skaza białkowa u dorosłych?

przewlekłe problemy skórne, takie jak suchość, zaczerwienienia, swędzące plamy,
nawracające dolegliwości trawienne – wzdęcia, bóle brzucha, biegunki lub zaparcia,
uczucie zmęczenia, osłabienie organizmu,
przewlekły katar, zatkany nos lub sporadyczny kaszel,
podrażnienie błon śluzowych, np. nawracające afty w jamie ustnej.

Nie u wszystkich objawy występują w takim samym nasileniu. U niektórych dominują problemy skórne, u innych trawienne, a czasem skaza białkowa daje nietypowe symptomy, które trudno powiązać z dietą.

Jak odróżnić skazę białkową od nietolerancji laktozy?

Odróżnienie skazy białkowej, czyli alergii na białka mleka krowiego, od nietolerancji laktozy jest kluczowe, ponieważ są to dwa różne schorzenia o odmiennym mechanizmie. CMPA jest reakcją immunologiczną, w której organizm rozpoznaje białka mleka jako zagrożenie i uruchamia odpowiedź odpornościową, co może prowadzić do objawów skórnych (np. wysypka, atopowe zapalenie skóry), trawiennych (biegunki, wymioty, kolki) oraz oddechowych (świszczący oddech, kaszel).

Nietolerancja laktozy wynika natomiast z niedoboru enzymu laktazy, który jest odpowiedzialny za trawienie cukru mlecznego – laktozy. W jej przypadku objawy dotyczą głównie układu pokarmowego, takie jak wzdęcia, bóle brzucha i biegunki, ale nie występują reakcje skórne ani oddechowe. Ponadto w nietolerancji laktozy osoby mogą spożywać mleko bezlaktozowe, podczas gdy w alergii konieczna jest całkowita eliminacja mleka i jego pochodnych. Rozpoznanie różnicy między tymi schorzeniami wymaga dokładnego wywiadu, a w razie wątpliwości pomocne mogą być testy alergiczne oraz próba eliminacji mleka z diety.

Jak diagnozować skazę białkową?

Rozpoznanie skazy białkowej może być trudne, ponieważ jej objawy są niespecyficzne i mogą przypominać inne schorzenia, takie jak nietolerancja laktozy czy choroby dermatologiczne. Nie istnieje jedno badanie, które jednoznacznie potwierdza skazę białkową, dlatego diagnostyka opiera się głównie na obserwacji reakcji organizmu i eliminacji produktów mlecznych.

Podstawowe metody diagnozowania skazy białkowej:

Wywiad lekarski i analiza objawów – lekarz zbiera informacje o dolegliwościach i ich związku z dietą.
Dieta eliminacyjna – polega na całkowitym wykluczeniu białek mleka krowiego na kilka tygodni i obserwacji reakcji organizmu. Jeśli objawy ustępują, a po ponownym wprowadzeniu mleka wracają, skaza białkowa jest bardzo prawdopodobna.
Testy alergiczne – w niektórych przypadkach wykonuje się testy skórne lub badania krwi, ale skaza białkowa nie zawsze daje jednoznaczne wyniki, ponieważ nie jest typową alergią.
Badania kału – u niemowląt z podejrzeniem skazy białkowej można sprawdzić obecność krwi utajonej w kale, co może wskazywać na stan zapalny jelit.

W praktyce najczęściej stosuje się dietę eliminacyjną, ponieważ pozwala ona najdokładniej ocenić, czy białka mleka są przyczyną objawów. Jeśli eliminacja mleka przynosi poprawę, a jego ponowne wprowadzenie powoduje nawrót dolegliwości, diagnoza jest zwykle potwierdzona.

W przypadku dzieci decyzję o eliminacji mleka i ewentualnym wprowadzeniu preparatów zastępczych powinien podjąć lekarz, aby zapewnić prawidłowy rozwój dziecka i zapobiec niedoborom pokarmowym.

Skaza białkowa – leczenie

Leczenie skazy białkowej polega na eliminacji białek mleka krowiego z diety. U niemowląt karmionych piersią konieczna może być dieta eliminacyjna u matki, a u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym stosuje się specjalne mieszanki hipoalergiczne. Większość dzieci z czasem zaczyna tolerować białka mleka, dlatego ich ponowne wprowadzanie do diety powinno odbywać się stopniowo i pod kontrolą lekarza.

W przypadku zmian skórnych ważna jest odpowiednia pielęgnacja. Emolienty pomagają nawilżyć skórę, a przy nasilonych objawach lekarz może zalecić leczenie przeciwzapalne. U dorosłych eliminacja nabiału często łagodzi dolegliwości, choć u niektórych nadwrażliwość może utrzymywać się przez całe życie. Niezależnie od wieku, dieta powinna być odpowiednio zbilansowana, aby zapobiec niedoborom wapnia i białka.

Badania nad skazą białkową

„Skaza białkowa” to potoczne określenie nadwrażliwości na białka mleka krowiego, najczęściej odnoszące się do alergii na te białka (CMPA). Objawy mogą obejmować zmiany skórne, dolegliwości trawienne, a czasem także problemy z oddychaniem. CMPA najczęściej dotyczy niemowląt i małych dzieci, u których układ odpornościowy i pokarmowy nie są jeszcze w pełni rozwinięte. U większości dzieci objawy ustępują z wiekiem, choć niekiedy alergia utrzymuje się dłużej. Sprawdź, co mówią na ten temat badania naukowe:

Podstawą leczenia CMPA są mieszanki mlekozastępcze o wysokim stopniu hydrolizy, w których białka mleka zostały rozbite na mniej alergenne peptydy. Zaleca się je przy łagodnych i umiarkowanych objawach, jak najszybciej po rozpoznaniu alergii. Choć ich smak może być początkowo trudny do zaakceptowania, dzieci zwykle przyzwyczajają się w ciągu kilku dni. W razie braku poprawy konieczne może być zastosowanie preparatów elementarnych, zawierających wyłącznie wolne aminokwasy [1].
Alergia na białka mleka krowiego (CMPA) i nietolerancja laktozy to dwa różne schorzenia. CMPA to reakcja układu odpornościowego na białka mleka, objawiająca się m.in. wysypką czy bólami brzucha. Nietolerancja laktozy wynika z braku enzymu laktazy potrzebnego do trawienia cukru mlecznego. Osoby z nietolerancją mogą pić mleko bezlaktozowe, natomiast przy CMPA trzeba całkowicie unikać białek mleka. Trafna diagnoza pozwala uniknąć błędów dietetycznych i narażenia na alergen [2].
Przy CMPA eliminacja mleka to nie tylko rezygnacja z mleka i jogurtów – białka mleka krowiego mogą występować także w wędlinach, pieczywie, słodyczach czy gotowych daniach. Na etykietach należy szukać nazw takich jak kazeina, serwatka, laktoalbumina czy laktoglobulina. Produkty mleczne często są ukrytym składnikiem sosów, zup i przekąsek, dlatego osoby z CMPA powinny zawsze uważnie czytać skład [3].

FAQ

Czy skaza białkowa może pojawić się nagle?

Najczęściej ujawnia się w niemowlęctwie, ale może wystąpić także później. U dzieci wynika z niedojrzałości układu pokarmowego, a u dorosłych może pojawić się po latach tolerancji mleka. Często jest to związane z osłabieniem bariery jelitowej lub zmianami w mikrobiocie. Objawy mogą rozwijać się stopniowo lub wystąpić nagle po spożyciu nabiału po dłuższej przerwie.

Jakie są najczęstsze objawy skazy białkowej u dzieci i dorosłych?

U dzieci dominują zmiany skórne, kolki, ulewania i biegunki lub zaparcia. Często pojawia się także rozdrażnienie i trudności ze snem. U dorosłych skaza białkowa objawia się problemami trawiennymi, takimi jak wzdęcia, bóle brzucha i biegunki. Mogą występować także przewlekłe zmiany skórne, np. suchość i zaczerwienienia. Objawy różnią się w zależności od organizmu i stopnia nadwrażliwości.

Czy można spożywać produkty bezlaktozowe przy skazie białkowej?

Nie, ponieważ produkty bezlaktozowe nadal zawierają białka mleka krowiego. Usunięcie laktozy pomaga tylko osobom z nietolerancją tego cukru. W przypadku skazy białkowej konieczna jest eliminacja wszystkich produktów mlecznych. Dotyczy to zarówno nabiału, jak i przetworzonych produktów zawierających białka mleka.

Jak długo trzeba eliminować mleko, żeby zobaczyć poprawę?

Czas zależy od organizmu, ale pierwsze efekty mogą pojawić się po kilku dniach. Pełna poprawa zwykle następuje po 2–4 tygodniach diety eliminacyjnej. Jeśli po ponownym wprowadzeniu mleka objawy wracają, skaza białkowa jest prawdopodobna. U dzieci reakcja może być szybsza, ale w niektórych przypadkach potrzeba więcej czasu.

Czy kolki i ulewania mogą być objawem skazy białkowej?

Tak, skaza białkowa może powodować dolegliwości trawienne u niemowląt. Nadwrażliwość na białka mleka podrażnia jelita, co prowadzi do kolek i częstych ulewających posiłków. Objawy mogą nasilać się po spożyciu nabiału przez matkę karmiącą piersią. Jeśli występują także zmiany skórne lub inne dolegliwości, warto rozważyć dietę eliminacyjną.

Zobacz także

Dieta przeciwzapalna – jak odżywianie może wspierać zdrowie i redukować stany zapalne?

Jakie colostrum dla dzieci wybrać?

Bibliografia

Autor:

Monika Sejbuk

Magister dietetyki

Uwielbia pomagać zmieniać nawyki żywieniowe i tworzyć nowe- zdrowsze. Tworzy innowacyjne spojrzenie na zdrowy tryb życia, który nie jest restrykcyjny a przyjemny.