Tętno – czym jest i dlaczego warto je mierzyć?

Tętno to jeden z podstawowych parametrów życiowych, który pozwala szybko ocenić, jak pracuje serce. Wystarczy prosty pomiar, by zorientować się, czy organizm funkcjonuje prawidłowo. Zbyt szybkie, zbyt wolne lub nieregularne tętno może być wynikiem stresu, infekcji, a czasem także objawem poważniejszych problemów z układem krążenia. W tym artykule znajdziesz najważniejsze informacje o tym, jak mierzyć tętno, jakie są jego normy i co może oznaczać jego zaburzenie.

Co to jest tętno?

Tętno, nazywane też pulsem, to rytmiczne falowanie ścian tętnic wywołane ruchem krwi pompowanej przez serce. Każdy skurcz mięśnia sercowego powoduje wyrzut krwi do naczyń krwionośnych – i właśnie ten przepływ można wyczuć w postaci tętna.

To prosty, ale bardzo ważny wskaźnik pracy układu krążenia. Mierząc tętno, można ocenić, jak funkcjonuje serce i jak organizm reaguje na codzienne obciążenia. Terminy „tętno” i „puls” są używane zamiennie – i w praktyce oznaczają to samo.

Na wysokość tętna wpływa wiele czynników, m.in.:

• Częstość skurczów serca – im szybsza praca serca, tym wyższe tętno,
• Stan naczyń krwionośnych – sztywność tętnic może powodować wyższe wartości,
• Wysiłek fizyczny – ruch zwiększa zapotrzebowanie na tlen i przyspiesza tętno.
• Stres i emocje – układ nerwowy reaguje przyspieszoną pracą serca,
• Zaburzenia hormonalne – np. nadczynność tarczycy może powodować przyspieszenie tętna.
• Alkohol i papierosy – jego spożycie może prowadzić do przyspieszenia tętna, zwłaszcza w większych ilościach. Alkohol działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, ale jednocześnie może aktywować układ współczulny, co zwiększa częstość skurczów serca, 

Regularne monitorowanie tętna to prosta forma kontroli zdrowia. Warto zwracać uwagę na zmiany, zwłaszcza jeśli pojawiają się nagle lub utrzymują się dłużej niż zwykle.

Jak mierzyć tętno?

Pomiar tętna możesz wykonać samodzielnie w domu lub w gabinecie lekarskim. To prosta umiejętność, która pomaga kontrolować pracę serca i szybko zauważyć ewentualne odchylenia.

Najczęściej stosowana metoda domowa to pomiar palpacyjny.
Wystarczy przyłożyć dwa palce – wskazujący i środkowy – do tętnicy promieniowej na nadgarstku. Inne dostępne miejsce to tętnica szyjna na szyi. Tętno najlepiej mierzyć przez 20 sekund, a liczbę uderzeń pomnożyć przez 3. Otrzymasz w ten sposób przybliżoną wartość uderzeń na minutę.

W gabinecie lekarskim stosuje się również:

• osłuchiwanie pracy serca stetoskopem,
• badanie palpacyjne w różnych punktach ciała,
• ocenę rytmu i siły pulsu.

Najczęściej sprawdzane miejsca to: tętnice szyjna, promieniowa, ramienna, udowa, podkolanowa, grzbietowa stopy i piszczelowa tylna. Każda z tych lokalizacji może dać inne informacje – nie tylko o rytmie serca, ale też o drożności naczyń i równomiernym przepływie krwi.

Normy tętna dla różnych grup wiekowych

Tętno spoczynkowe zmienia się z wiekiem i zależy od poziomu aktywności fizycznej. Dla dorosłych prawidłowy zakres wynosi zazwyczaj 60–100 uderzeń na minutę. U osób aktywnych fizycznie wartości mogą być niższe – to naturalna adaptacja układu krążenia do regularnego wysiłku.

W przypadku dzieci normy są szersze i dostosowane do etapu rozwoju.  Wzrost tętna u najmłodszych wynika z szybszego metabolizmu i mniejszego serca, które musi pracować intensywniej, by zapewnić odpowiedni przepływ krwi.

Poniżej orientacyjne wartości tętna w spoczynku:

• Noworodki: 90–164 uderzenia na minutę.
• 0–3 miesiące: 107–181 uderzeń na minutę.
• 3–6 miesięcy: 104–175 uderzeń na minutę.
• 6–9 miesięcy: 98–168 uderzeń na minutę.
• 9–12 miesięcy: 93–161 uderzeń na minutę.
• Dzieci powyżej 10. roku życia: zakres podobny jak u dorosłych.

Podczas aktywności fizycznej serce przyspiesza, aby zwiększyć dopływ tlenu do mięśni. Tętno maksymalne można oszacować według prostego wzoru: 220 minus wiek.

Na przykład u osoby 30-letniej tętno maksymalne to około 190 uderzeń na minutę. Optymalne tętno podczas ćwiczeń to zazwyczaj 60–70% tej wartości – zwłaszcza przy treningach o umiarkowanej intensywności.

Nieprawidłowe tętno – co może oznaczać?

Zbyt szybkie lub zbyt wolne tętno to sygnał, że organizm nie funkcjonuje prawidłowo. Czasem przyczyna jest chwilowa, jak stres czy gorączka, ale może też wskazywać na poważniejsze zaburzenia pracy serca.

Tachykardia – tętno powyżej 100 uderzeń na minutę w spoczynku – może pojawić się w wyniku:

• zaburzeń rytmu serca,
• niewydolności serca,
• zwężenia zastawki aortalnej,
• silnego stresu lub odwodnienia,
• wysokiej gorączki.

Objawy, które mogą jej towarzyszyć to uczucie kołatania serca, zawroty głowy lub uczucie braku równowagi, ból w klatce piersiowej, krótkotrwałe omdlenia.

Bradykardia – tętno poniżej 60 uderzeń na minutę – może być fizjologiczne (np. u sportowców), ale jeśli pojawia się u osób nieaktywnych fizycznie i towarzyszą jej dolegliwości, warto szukać przyczyny.

Możliwe objawy spowolnionego tętna:

• przewlekłe zmęczenie i osłabienie,
• problemy z koncentracją,
• zawroty głowy lub uczucie zasłabnięcia.

Nieprawidłowe tętno nie zawsze oznacza chorobę serca, ale zawsze warto je obserwować. Szczególnie jeśli niepokojące objawy pojawiają się regularnie lub bez wyraźnej przyczyny.

Jakie są najczęstsze przyczyny nieprawidłowego tętna?

Nieprawidłowe tętno może być efektem fizjologicznej reakcji organizmu lub objawem zaburzeń układu krążenia. Warto znać najczęstsze przyczyny, które mogą wpływać na jego rytm i siłę.

Do najczęstszych przyczyn należą:

• Zwężenie zastawki aortalnej – ogranicza przepływ krwi z serca do aorty. Tętno staje się słabe, trudne do wyczucia.
• Niedomykalność zastawki aortalnej – powoduje nadmierny przepływ krwi i prowadzi do tętna o dużej amplitudzie.
• Tamponada serca – nagromadzenie płynu w worku osierdziowym utrudnia skurcze serca. Tętno przyspiesza, ale jest płytkie i nierówne.
  
• Wstrząs (np. pourazowy, anafilaktyczny, krwotoczny) – powoduje gwałtowne przyspieszenie tętna przy jednoczesnym spadku jego siły. Wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
• Gorączka i stany zapalne – przyspieszają akcję serca. Tętno może być szybkie, ale słabo wypełnione.
• Zaburzenia rytmu serca – zarówno przyspieszenie, jak i spowolnienie tętna mogą być skutkiem arytmii.

Nieprawidłowe tętno może być też skutkiem niezdrowego trybu życia. Brak aktywności fizycznej, przewlekły stres, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu oraz nieprawidłowa dieta to czynniki, które sprzyjają rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego. 

Zła dieta to przede wszystkim sposób odżywiania bogaty w sól, tłuszcze nasycone, cukry proste i produkty wysokoprzetworzone, a jednocześnie ubogi w błonnik, składniki mineralne i przeciwutleniacze. Taki sposób żywienia sprzyja nadciśnieniu tętniczemu, miażdżycy, otyłości i zaburzeniom gospodarki lipidowej, które mogą wpływać na pracę serca i przyczyniać się do nieprawidłowości w tętnie – zarówno jego przyspieszenia, jak i osłabienia czy nieregularności. 

Nieprawidłowości w tętnie nie zawsze są groźne, ale jeśli występują często, są nagłe lub towarzyszą im inne objawy (np. duszność, ból w klatce piersiowej, zawroty głowy) – potrzebna jest dokładniejsza diagnostyka.

Jak sobie radzić z nieprawidłowym tętnem?

Nieprawidłowe tętno może być skutkiem wielu czynników – od stresu, przez brak snu, po zaburzenia elektrolitowe. W wielu przypadkach można je ustabilizować, wprowadzając proste zmiany w codziennym stylu życia.

Zacznij od zadbania o sen. Niewyspanie osłabia układ nerwowy i może prowadzić do przyspieszonej pracy serca. Równie ważna jest redukcja stresu. Pomagają w tym techniki oddechowe, medytacja, aktywność fizyczna lub naturalne wsparcie – np. adaptogeny. Warto też ograniczyć spożycie kofeiny i alkoholu, które mogą zaburzać rytm serca, zwłaszcza u osób wrażliwych.

Nawodnienie to kolejny istotny element. Niedobór płynów sprawia, że serce musi pracować intensywniej, by utrzymać prawidłowy przepływ krwi. Z kolei zbilansowana dieta bogata w magnez i potas wspiera przewodnictwo nerwowe i funkcjonowanie mięśnia sercowego. Regularna aktywność fizyczna wzmacnia serce i stabilizuje jego rytm, szczególnie jeśli jest umiarkowana i dopasowana do możliwości organizmu.

Gdy mimo wprowadzonych zmian tętno nadal pozostaje nieregularne, zbyt wysokie lub zbyt niskie, warto skonsultować się z lekarzem. Specjalista może zlecić podstawowe badania, takie jak EKG lub holter, i ocenić, czy potrzebne są dalsze kroki diagnostyczne.

Badania nad tętnem

Tętno to jeden z podstawowych wskaźników zdrowia. Regularne pomiary jego częstości i rytmu umożliwiają wczesne wykrycie zaburzeń, takich jak bradykardia czy tachykardia. Zarówno zbyt niskie, jak i zbyt wysokie tętno może zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Wartość spoczynkowa poniżej 60 lub powyżej 100 uderzeń na minutę powinna skłonić do dalszej diagnostyki. Pomiar tętna jest prosty, nie wymaga specjalistycznego sprzętu i może być wykonywany samodzielnie. Poznaj kilka naukowo potwierdzonych faktów na jego temat.

Otyłość obciąża serce. U osób z nadwagą serce pracuje szybciej, co skutkuje wyższym tętnem spoczynkowym i gorszą tolerancją wysiłku. Otyłość sprzyja też stanom zapalnym, insulinooporności i nadciśnieniu, zwiększając ryzyko chorób układu krążenia. Nawet umiarkowana utrata masy ciała może obniżyć tętno, poprawić funkcję serca i zmniejszyć ryzyko chorób serca, cukrzycy czy udaru. Utrzymanie prawidłowej wagi to ważny element profilaktyki sercowo-naczyniowej [1].

Kawa pobudza układ nerwowy i może przyspieszać tętno, co u wielu osób objawia się szybszym biciem serca. Reakcja na kofeinę jest jednak indywidualna – niektórzy nie odczuwają większych zmian, inni doświadczają kołatania serca czy niepokoju. Osoby z nadciśnieniem, arytmią lub chorobami serca powinny ograniczyć jej spożycie, by nie nasilać objawów. Warto obserwować swój organizm i dostosować ilość kofeiny do własnej tolerancji [2].

Tętno spoczynkowe to prosty, ale cenny wskaźnik kondycji serca. Niskie wartości zwykle świadczą o jego wydajnej pracy, natomiast wysokie wiążą się ze zwiększonym ryzykiem nadciśnienia, miażdżycy, zawału czy przedwczesnego zgonu. Badania pokazują, że osoby z niższym tętnem żyją dłużej, a jego stopniowy wzrost może sygnalizować pogarszający się stan zdrowia. Przyczyną bywa stres, brak ruchu lub rozwijające się choroby. Dzięki opaskom i aplikacjom zdrowotnym możliwa jest codzienna kontrola tętna, co sprzyja wczesnemu wykrywaniu problemów i może przyczynić się do dłuższego życia [3].

Podsumowanie

Tętno to prosty, ale niezwykle przydatny wskaźnik zdrowia. Warto znać jego normy i obserwować, jak zmienia się w różnych sytuacjach – podczas odpoczynku, wysiłku czy snu. Nagłe zmiany rytmu serca lub nietypowe objawy mogą świadczyć o zaburzeniach, które wymagają diagnostyki. Regularna aktywność, odpowiednia dieta, nawodnienie, sen i redukcja stresu mają realny wpływ na funkcjonowanie układu krążenia. Jeśli pojawiają się wątpliwości – nie warto zwlekać z wizytą u specjalisty.

FAQ

Jakie tętno jest niebezpieczne?

Tętno powyżej 100 uderzeń na minutę w spoczynku lub poniżej 50 uderzeń, jeśli nie jesteś osobą trenującą, może wymagać uwagi. Szczególnie jeśli towarzyszą mu zawroty głowy, duszność, osłabienie lub ból w klatce piersiowej. Niepokojące są też nagłe skoki tętna lub nieregularne bicie serca. W takich przypadkach najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Czy suplementy mogą pomóc w regulacji tętna?

Niektóre składniki naturalne mogą wspierać układ nerwowy i pośrednio wpływać na rytm serca. Dotyczy to m.in. adaptogenów, takich jak ashwagandha czy różeniec górski, a także ekstraktów z konopi, które wspomagają reakcję organizmu na stres. Suplementacja nie zastępuje jednak diagnostyki, gdy występują poważne objawy.

Jakie tętno podczas snu jest prawidłowe?

W czasie snu tętno naturalnie zwalnia. U zdrowej osoby dorosłej może wynosić od 40 do 60 uderzeń na minutę. U osób aktywnych fizycznie tętno nocne bywa jeszcze niższe – i jest to oznaka dobrej wydolności serca. Jeśli tętno podczas snu utrzymuje się powyżej 80 lub spada poniżej 40, warto skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli pojawiają się dodatkowe objawy.

Zobacz także

Jak dbać o układ sercowo-naczyniowy?

Zioła łagodzące stres – po które sięgnąć?

Bibliografia

1. Strüven A, Holzapfel C, Stremmel C, Brunner S. Obesity, Nutrition and Heart Rate Variability. Int J Mol Sci. 2021 Apr 19;22(8):4215.  
2. Ahmaniemi T, Rajala S, Lindholm H, Taipalus T. Pulse arrival time measurement with coffee provocation. Annu Int Conf IEEE Eng Med Biol Soc. 2017 Jul;2017:254-257./  
3. Jensen MT. Resting heart rate and relation to disease and longevity: past, present and future. Scand J Clin Lab Invest. 2019 Feb-Apr;79(1-2):108-116. 

Autor:

Monika Sejbuk

Magister dietetyki

Uwielbia pomagać zmieniać nawyki żywieniowe i tworzyć nowe- zdrowsze. Tworzy innowacyjne spojrzenie na zdrowy tryb życia, który nie jest restrykcyjny a przyjemny.