Czym jest zespół policystycznych jajników? Przyczyny, objawy, dieta i suplementacja

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet w wieku rozrodczym, wpływające na funkcjonowanie jajników i równowagę hormonalną organizmu. Charakteryzuje się nieregularnymi miesiączkami, nadmiarem androgenów oraz zmianami w strukturze jajników. Jego występowanie wiąże się z czynnikami genetycznymi, insulinoopornością oraz stylem życia. Nieleczone może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak niepłodność, cukrzyca typu 2, nadciśnienie czy choroby serca. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są główne przyczyny PCOS, jego wpływ na organizm oraz sposoby radzenia sobie z objawami poprzez odpowiednią dietę i suplementację.

Czym jest zespół policystycznych jajników (PCOS)?

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to zaburzenie hormonalne, które wpływa na funkcjonowanie jajników i równowagę metaboliczną organizmu. Jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet, a jego objawy mogą znacząco obniżać jakość życia. PCOS charakteryzuje się nieregularną owulacją lub jej brakiem, nadmiarem hormonów męskich (androgenów) oraz specyficznymi zmianami w strukturze jajników widocznymi w badaniu ultrasonograficznym.

Najczęstsze objawy PCOS

Objawy PCOS mogą się różnić w zależności od osoby. Najczęściej jednak obejmują nieregularne miesiączki, które mogą być wydłużone lub całkowicie zanikać. Brak owulacji często prowadzi do trudności z zajściem w ciążę. U wielu kobiet pojawia się nadmierne owłosienie (hirsutyzm), szczególnie na twarzy, klatce piersiowej i plecach, co jest wynikiem podwyższonego poziomu androgenów. Może to również powodować trądzik i przetłuszczanie się skóry, a także przerzedzenie włosów na głowie, przypominające łysienie androgenowe. PCOS często wiąże się z insulinoopornością, co utrudnia utrzymanie prawidłowej masy ciała i może prowadzić do przybierania na wadze. Dodatkowo, u niektórych kobiet występują ciemne przebarwienia na skórze, które mogą wskazywać na zaburzenia gospodarki cukrowej.

Diagnostyka PCOS – jak rozpoznać chorobę?

Nie istnieje jedno konkretne badanie potwierdzające PCOS, dlatego diagnoza opiera się na spełnieniu co najmniej dwóch z trzech kryteriów rotterdamskich:

1. Zaburzenia owulacji – nieregularne cykle miesiączkowe lub ich brak.
   
2. Hiperandrogenizm – podwyższone stężenie męskich hormonów we krwi lub objawy takie jak hirsutyzm i trądzik.
   
3. Policystyczny obraz jajników – widoczny w badaniu USG, gdzie jajniki zawierają liczne drobne pęcherzyki.
   

Do diagnostyki wykorzystuje się:

• Badania hormonalne – oznaczenie stężenia LH, FSH, testosteronu, DHEA-S, prolaktyny i SHBG.
  
• Badania metaboliczne – ocena stężenia glukozy, insuliny i lipidogramu.
  
• Ultrasonografię (USG) jajników – w celu oceny ich struktury i liczby pęcherzyków.
  

Wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiednich działań mogą pomóc w kontrolowaniu objawów oraz zmniejszeniu ryzyka powikłań związanych z PCOS.

Przyczyny zespołu policystycznych jajników – skąd bierze się to zaburzenie?

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to schorzenie o złożonym podłożu, w którego rozwoju biorą udział zarówno czynniki genetyczne, jak i metaboliczne. Choć przyczyna PCOS nie jest do końca poznana, uważa się, że jest związana z nieprawidłową regulacją hormonów oraz zaburzeniami metabolicznymi. Dodatkowo duże znaczenie mogą mieć także styl życia i czynniki środowiskowe.

Czynniki genetyczne

Istnieją tezy, że skłonność do PCOS może być dziedziczna, ponieważ często występuje u kobiet w jednej rodzinie. Jeśli matka lub siostra cierpi na to zaburzenie, ryzyko jego wystąpienia wzrasta. Choć nie zidentyfikowano konkretnego genu odpowiedzialnego za PCOS, uważa się, że różne kombinacje mutacji mogą predysponować do tej choroby, wpływając na regulację hormonów i metabolizm glukozy.

Insulinooporność i zaburzenia metaboliczne

Jednym z kluczowych czynników PCOS jest insulinooporność, czyli obniżona wrażliwość komórek na działanie insuliny. Powoduje to nadmierną produkcję insuliny przez trzustkę, co prowadzi do pobudzenia jajników do zwiększonej produkcji androgenów, zaburzeń owulacji oraz większego ryzyka otyłości, cukrzycy typu 2 i chorób serca. Insulinooporność nie dotyczy wyłącznie osób z nadwagą – może występować również u kobiet szczupłych. Dlatego kontrola stężenia glukozy i insuliny jest istotnym elementem diagnostyki i leczenia PCOS.

Nadmiar androgenów (hormonów męskich)

Podwyższone stężenie androgenów, takich jak testosteron i DHEA-S, jest jednym z głównych czynników PCOS i prowadzi do wielu charakterystycznych objawów. Zaburza cykl menstruacyjny, powodując nieregularne miesiączki lub ich całkowity brak. Może również prowadzić do hirsutyzmu, czyli nadmiernego owłosienia na twarzy i ciele, a także do problemów skórnych, takich jak trądzik i przetłuszczanie się skóry. Wysokie stężenie androgenów często przyczynia się do przerzedzenia włosów na głowie, przypominającego łysienie androgenowe. Zaburzenia te negatywnie wpływają na owulację, co może prowadzić do trudności z zajściem w ciążę i problemów z płodnością.

Zaburzenia hormonalne

W PCOS często obserwuje się zaburzenia stosunku hormonów LH (hormon luteinizujący) i FSH (hormon folikulotropowy), które regulują cykl owulacyjny. Nadmiar LH stymuluje jajniki do produkcji androgenów, co zakłóca dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i prowadzi do braku owulacji.
Dodatkowo, niskie stężenie progesteronu u kobiet z PCOS może powodować nieregularne miesiączki oraz zwiększać ryzyko przerostu endometrium.

Styl życia i czynniki środowiskowe

Choć PCOS ma podłoże genetyczne i hormonalne, styl życia odgrywa istotną rolę w nasileniu jego objawów. Czynniki, które mogą zaostrzać PCOS, to:

• Nieodpowiednia dieta – nadmiar przetworzonej żywności, cukru i tłuszczów trans zwiększa insulinooporność.
  
• Brak aktywności fizycznej – wpływa na gorszą gospodarkę glukozową i hormonalną.
  
• Przewlekły stres – podnosi stężenie kortyzolu, który może dodatkowo zaburzać równowagę hormonalną.
  
• Ekspozycja na toksyny środowiskowe – np. BPA zawarte w plastiku może wpływać na funkcjonowanie układu hormonalnego.
  

Zmiana stylu życia, w tym odpowiednia dieta, aktywność fizyczna i redukcja stresu, może pomóc w łagodzeniu objawów PCOS i poprawie jakości życia kobiet dotkniętych tym schorzeniem.

Dieta przy PCOS – co jeść, a czego unikać?

Dieta odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu objawów zespołu policystycznych jajników (PCOS), ponieważ wpływa na gospodarkę hormonalną, metabolizm i stężenia insuliny. Właściwie dobrane produkty mogą pomóc w regulacji cyklu menstruacyjnego, zmniejszeniu insulinooporności oraz poprawie samopoczucia.

Produkty zalecane w diecie przy PCOS

W celu wsparcia równowagi hormonalnej i zdrowia metabolicznego, warto włączyć do diety:

• Pełnowartościowe białko – stabilizuje stężenie glukozy we krwi i pomaga budować mięśnie. Zalecane źródła to ryby (łosoś, makrela, dorsz), chude mięso drobiowe (kurczak, indyk), rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, fasola), tofu i inne produkty sojowe.
  
• Zdrowe tłuszcze – wspierają gospodarkę hormonalną i zmniejszają stan zapalny w organizmie. Najlepsze źródła to awokado, oliwa z oliwek i olej lniany, orzechy i nasiona (migdały, orzechy włoskie, siemię lniane, nasiona chia).
  
• Produkty bogate w błonnik – spowalniają wchłanianie węglowodanów, pomagając regulować stężenie glukozy i insuliny. Należy sięgać po warzywa (brokuły, szpinak, cukinia, marchew), pełnoziarniste kasze (gryczana, jaglana, komosa ryżowa), owoce o niskim indeksie glikemicznym (jagody, maliny, jabłka).
  
• Żywność o niskim indeksie glikemicznym (IG) – ogranicza gwałtowne wahania stężenia glukozy we krwi, które mogą nasilać insulinooporność i sprzyjać tyciu. Produkty o niskim IG to pełnoziarniste produkty zbożowe (ciemny ryż, pełnoziarnisty chleb, makaron razowy), warzywa nieskrobiowe, strączki i orzechy.
  

Produkty, których należy unikać

Niektóre produkty mogą nasilać objawy PCOS i zaburzać gospodarkę hormonalną. Warto ograniczyć lub wyeliminować:

• Cukier i przetworzone węglowodany – powodują gwałtowne skoki stężenia glukozy i insuliny, co może pogarszać insulinooporność i zwiększać ryzyko otyłości. Unikaj białego cukru, słodyczy i deserów, białego pieczywa i produktów z mąki pszennej.
• Produkty wysoko przetworzone – często zawierają niezdrowe tłuszcze trans, sztuczne dodatki i dużą ilość soli. Do tej grupy należą fast foody, chipsy, dania gotowe i słodkie napoje gazowane.
  
• Nadmiar nabiału i czerwonego mięsa – duże spożycie nabiału może podnosić poziom insuliny i nasilać objawy PCOS. Warto ograniczyć mleko krowie i pełnotłuste jogurty, sery żółte i pleśniowe oraz czerwone mięso.
  

Dobrze zbilansowana dieta, oparta na naturalnych i pełnowartościowych produktach, może pomóc w kontroli PCOS i poprawie samopoczucia. Połączenie zdrowej diety z aktywnością fizyczną oraz odpowiednią suplementacją daje najlepsze efekty w łagodzeniu objawów tego zaburzenia.

Suplementacja przy PCOS – co może pomóc?

Odpowiednia suplementacja może wspierać organizm w łagodzeniu objawów zespołu policystycznych jajników (PCOS), regulując poziom hormonów, poprawiając wrażliwość na insulinę i zmniejszając stany zapalne. Poniżej przedstawiamy kluczowe składniki, które mogą być pomocne przy tym schorzeniu.

Mio-inozytol i D-chiro-inozytol 

Inozytol to substancja należąca do grupy witamin z rodziny B, która odgrywa istotną rolę w metabolizmie insuliny i regulacji cyklu menstruacyjnego. Mio-inozytol i D-chiro-inozytol pomagają:

• zwiększyć wrażliwość na insulinę, co zmniejsza insulinooporność,
  
• wspierać owulację, poprawiając funkcję jajników,
  
• regulować stężenie hormonów, zmniejszając objawy hiperandrogenizmu (np. nadmierne owłosienie, trądzik).
  

Suplementacja inozytolem może być szczególnie korzystna dla kobiet z PCOS, które mają trudności z zajściem w ciążę.

Witamina D

Wiele kobiet z PCOS zmaga się z niedoborem witaminy D, co może wpływać na:

• regulację stężenia insuliny i glukozy we krwi,
• zdrowie kości i układu odpornościowego
• prawidłową owulację i równowagę hormonalną.

Jej zbyt niskie stężenie może nasilać objawy PCOS, dlatego warto dbać o jej odpowiednią ilość w organizmie. W razie potrzeby pomocna może być suplementacja.

Omega-3

Kwasy tłuszczowe omega-3, obecne m.in. w rybach, orzechach i siemieniu lnianym, działają przeciwzapalnie i wspomagają funkcjonowanie organizmu kobiet z PCOS. Ich główne korzyści to:

• zmniejszenie stanów zapalnych, które mogą nasilać objawy PCOS,
  
• poprawa profilu lipidowego i redukcja ryzyka chorób sercowo-naczyniowych,
  
• wspieranie prawidłowej owulacji i równowagi hormonalnej.
  

Regularna suplementacja omega-3 może pomóc w redukcji objawów hiperandrogenizmu i poprawić samopoczucie.

Cynk

Cynk to składnik mineralny o silnym działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym, który pomaga:

• regulować stężenie androgenów, zmniejszając objawy trądziku i hirsutyzmu,
  
• wspierać układ odpornościowy i zdrowie skóry,
  
• poprawiać metabolizm glukozy i funkcję insuliny.
  

Ze względu na swoje właściwości, cynk może być cennym wsparciem dla kobiet z PCOS, szczególnie w przypadku problemów skórnych i zaburzeń metabolicznych.

Magnez i witaminy z grupy B 

Magnez i witaminy z grupy B odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu kobiet z PCOS:

• Magnez pomaga zmniejszyć stres i poprawia wrażliwość na insulinę,
  
• Witamina B6 wspiera regulację stężenia prolaktyny, co może pomóc w normalizacji cyklu miesiączkowego,
  
• Witamina B12 i kwas foliowy mają korzystny wpływ na metabolizm i funkcjonowanie układu nerwowego.
  

Regularne spożywanie tych składników może przyczynić się do lepszego samopoczucia i stabilizacji poziomu hormonów.

Zioła wspomagające

Niektóre zioła mogą wspierać organizm w regulacji hormonów i łagodzeniu objawów PCOS. Lukrecja pomaga obniżyć stężenie androgenów i wspiera funkcję nadnerczy. Cynamon poprawia wrażliwość na insulinę i reguluje stężenie glukozy we krwi. Natomiast mięta pieprzowa może redukować nadmierne owłosienie i działać przeciwzapalnie.

Choć suplementacja i zioła mogą wspomagać organizm w walce z PCOS, najlepiej skonsultować ich stosowanie z lekarzem lub dietetykiem. Pozwoli to dobrać odpowiednie dawki i uniknąć interakcji z innymi lekami.

Właściwie dobrane suplementy, w połączeniu z dietą i zdrowym stylem życia, mogą znacząco poprawić funkcjonowanie organizmu i pomóc w kontrolowaniu objawów PCOS.

Badania nad zespołem policystycznych jajników (PCOS)

Zespół policystycznych jajników to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet w wieku rozrodczym, które może prowadzić do problemów z owulacją, insulinooporności oraz zaburzeń metabolicznych. Dokładne przyczyny PCOS nie są w pełni poznane, ale badania sugerują, że kluczową rolę odgrywają czynniki genetyczne i środowiskowe. Schorzeniu często towarzyszy nadmiar androgenów, co objawia się trądzikiem, hirsutyzmem i nieregularnymi miesiączkami. PCOS zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych i niepłodności. Współczesne badania koncentrują się na poszukiwaniu skutecznych metod diagnostyki oraz leczenia, które obejmują farmakoterapię i zmiany stylu życia. Poznaj więc kilka faktów, które mogą być pomocne w PCOS:

1. Zwiększenie spożycia białka i zdrowych tłuszczów w diecie kobiet z PCOS może pomóc w stabilizacji stężenia glukozy we krwi i poprawie gospodarki hormonalnej. Białko z chudego mięsa, ryb, jaj, nabiału i roślin strączkowych, wspiera uczucie sytości i pomaga w kontroli masy ciała. Zdrowe tłuszcze, takie jak kwasy omega-3 z tłustych ryb, orzechów i oliwy z oliwek, mają właściwości przeciwzapalne i mogą wspierać wrażliwość na insulinę. Włączenie tych składników do diety może także pomóc w regulacji stężenia androgenów, łagodząc objawy PCOS, takie jak trądzik i hirsutyzm, oraz zmniejszyć ryzyko powikłań metabolicznych.
2. Inozytol to związek należący do grupy witamin z rodziny B, który odgrywa kluczową rolę w regulacji gospodarki insulinowej i hormonalnej u kobiet z PCOS. Wspomaga wrażliwość na insulinę, co pomaga w stabilizacji stężenia glukozy we krwi i zmniejsza ryzyko insulinooporności – jednego z głównych problemów metabolicznych w PCOS. Dodatkowo może wspierać owulację i poprawiać funkcjonowanie jajników, co jest istotne dla kobiet starających się o ciążę. Inozytol wykazuje także działanie przeciwzapalne i pomaga w regulacji stężenia androgenów, co może redukować objawy takie jak trądzik czy nadmierne owłosienie. 
3. Kwas foliowy wspiera syntezę DNA i RNA oraz uczestniczy w procesach metylacji. U kobiet z PCOS może zmniejszać stres oksydacyjny i ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Badania wykazały, że suplementacja kwasem foliowym może poprawiać wrażliwość na insulinę oraz wspierać regulację stężenia homocysteiny, której podwyższone stężenie często występuje u kobiet z PCOS. Ponadto może korzystnie wpływać na stan zapalny i funkcjonowanie gospodarki lipidowej. Warto dostarczać go z dietą (np. z zielonych warzyw liściastych, roślin strączkowych i orzechów) lub w postaci suplementów.

Podsumowanie

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to złożone zaburzenie hormonalne wpływające na zdrowie metaboliczne, płodność i ogólne samopoczucie kobiet. Jego przyczyny obejmują czynniki genetyczne, insulinooporność i zaburzenia hormonalne. Nadmiar androgenów i nieprawidłowa regulacja insuliny prowadzą do objawów takich jak nieregularne miesiączki, trądzik, nadmierne owłosienie i trudności z utrzymaniem prawidłowej masy ciała.

Kontrola PCOS opiera się na odpowiedniej diecie bogatej w produkty o niskim indeksie glikemicznym, zdrowe tłuszcze, pełnowartościowe białko i błonnik, przy jednoczesnym unikaniu cukrów prostych, przetworzonych węglowodanów oraz nadmiaru nabiału i czerwonego mięsa. Suplementacja może dodatkowo wspierać organizm, regulując insulinę, hormony i zmniejszając stany zapalne. Szczególnie korzystne są mio-inozytol i D-chiro-inozytol wspierające owulację, witamina D regulująca gospodarkę hormonalną, kwasy omega-3 działające przeciwzapalnie, cynk, magnez i witaminy z grupy B wspomagające metabolizm oraz zioła, takie jak lukrecja, cynamon i mięta pieprzowa.

Skuteczne łagodzenie objawów PCOS wymaga również aktywności fizycznej poprawiającej metabolizm insuliny i zmniejszającej poziom androgenów, unikania przewlekłego stresu oraz regularnej kontroli zdrowia, obejmującej monitorowanie poziomu hormonów i cukru we krwi. Holistyczne podejście łączące dietę, suplementację, aktywność fizyczną i dbanie o równowagę psychiczną pozwala skutecznie kontrolować PCOS i poprawić jakość życia. Regularne konsultacje z lekarzem i świadome zarządzanie zdrowiem to klucz do utrzymania równowagi hormonalnej.

FAQ

Jakie są główne przyczyny PCOS?

PCOS ma wieloczynnikowe podłoże, a do jego głównych przyczyn należą czynniki genetyczne, insulinooporność i zaburzenia metaboliczne. Istotną rolę odgrywają także: nadmiar androgenów, nieprawidłowa równowaga hormonów LH i FSH oraz styl życia, w tym dieta i poziom aktywności fizycznej.

Czy zespół policystycznych jajników można wyleczyć?

Nie, PCOS jest stanem przewlekłym, ale jego objawy można skutecznie kontrolować. Pomagają w tym zmiany stylu życia, odpowiednia dieta, suplementacja oraz – jeśli to konieczne – leczenie farmakologiczne.

Jakie zmiany w diecie pomagają w PCOS?

Dieta powinna opierać się na pełnowartościowym białku, zdrowych tłuszczach, błonniku i produktach o niskim indeksie glikemicznym. Należy unikać przetworzonej żywności, cukru, nadmiaru nabiału i czerwonego mięsa, które mogą zaburzać gospodarkę hormonalną.

Czy suplementy mogą pomóc w PCOS?

Tak, odpowiednie suplementy wspierają regulację hormonów i metabolizmu. Mio-inozytol i D-chiro-inozytol poprawiają wrażliwość na insulinę i owulację, witamina D wspiera gospodarkę hormonalną, a omega-3 działa przeciwzapalnie. Cynk, magnez i witaminy z grupy B korzystnie wpływają na układ nerwowy i metabolizm cukrów.

Czy aktywność fizyczna pomaga w PCOS?

Tak, regularne ćwiczenia pomagają poprawić wrażliwość na insulinę, obniżyć stężenie androgenów oraz wspierać utrzymanie zdrowej masy ciała. Najlepiej sprawdzają się treningi siłowe, aerobowe i joga.

Czy zespół policystycznych jajników utrudnia zajście w ciążę?

PCOS może utrudniać zajście w ciążę z powodu nieregularnych owulacji. Jednak odpowiednie leczenie, dieta i styl życia mogą zwiększyć szanse na poczęcie. W niektórych przypadkach stosuje się farmakoterapię wspomagającą owulację.

Jak stres wpływa na PCOS?

Przewlekły stres podnosi poziom kortyzolu, który może zaburzać równowagę hormonalną i nasilać objawy PCOS. Techniki relaksacyjne, medytacja i regularny sen mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie zdrowia hormonalnego.

Bibliografia

1. Shahid R, Iahtisham-Ul-Haq, Mahnoor, Awan KA, Iqbal MJ, Munir H, Saeed I. Diet and lifestyle modifications for effective management of polycystic ovarian syndrome (PCOS). J Food Biochem. 2022 Jul;46(7):e14117. Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35199348/  
2. Di Lorenzo M, Cacciapuoti N, Lonardo MS, Nasti G, Gautiero C, Belfiore A, Guida B, Chiurazzi M. Pathophysiology and Nutritional Approaches in Polycystic Ovary Syndrome (PCOS): A Comprehensive Review. Curr Nutr Rep. 2023 Sep;12(3):527-544. Link: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10444658/#Abs1  
3. Alesi S, Ee C, Moran LJ, Rao V, Mousa A. Nutritional Supplements and Complementary Therapies in Polycystic Ovary Syndrome. Adv Nutr. 2022 Aug 1;13(4):1243-1266. Link: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9340985/#abstract1

Zobacz także

Adenomioza. Czym różni się od endometriozy?

Zaburzenia miesiączkowania: przyczyny, objawy i leczenie

Autor:

Monika Sejbuk

Magister dietetyki

Uwielbia pomagać zmieniać nawyki żywieniowe i tworzyć nowe- zdrowsze. Tworzy innowacyjne spojrzenie na zdrowy tryb życia, który nie jest restrykcyjny a przyjemny.