Zgaga i refluks – przyczyny, objawy, suplementacja, dieta, leczenie

Zgaga to jedna z najczęstszych dolegliwości trawiennych, której większość osób doświadczyła przynajmniej raz w życiu. Jest to uczucie pieczenia, dyskomfortu lub bólu w okolicy mostka, spowodowane cofaniem się kwaśnej treści z żołądka do przełyku. Uważa się, że zgaga dotyka nawet 20-40% populacji na całym świecie. W niektórych krajach jej objawy mogą pojawiać się nawet u połowy społeczeństwa. Problem ten jest szczególnie uciążliwy, gdy występuje regularnie, wpływając na codzienne funkcjonowanie oraz jakość życia. Celem tego artykułu jest przybliżenie przyczyn powstawania zgagi, rozpoznawania jej objawów oraz skutecznych metod radzenia sobie z tym schorzeniem. 

Czym jest zgaga?

Zgaga to dolegliwość charakteryzująca się uczuciem pieczenia w klatce piersiowej, które często promieniuje w górę do gardła. Ten nieprzyjemny objaw jest wynikiem cofania się treści żołądkowej, bogatej w kwas solny, do przełyku. Powoduje to podrażnienie jego delikatnej błony śluzowej. Zgaga jest ściśle związana z refluksem żołądkowo-przełykowym (GERD). Jest to przewlekłe schorzenie, w którym kwas żołądkowy regularnie cofa się do przełyku. Wywołuje nie tylko pieczenie, ale również inne dolegliwości, takie jak ból w klatce piersiowej, kwaśny posmak w ustach czy trudności w przełykaniu. Często pojawiająca się zgaga może znacznie obniżyć komfort życia, wpływając na codzienne aktywności, sen oraz samopoczucie. W dłuższej perspektywie, jeśli zgaga jest nieleczona, może prowadzić do poważniejszych problemów zdrowotnych, takich jak zapalenie przełyku, wrzody czy nawet zmiany przedrakowe w jego ścianie.

Najczęstsze przyczyny powstawania refluksu

Refluks może być wywołana przez wiele czynników, które wpływają na pracę układu trawiennego i zwiększają ryzyko cofania się treści żołądkowej do przełyku. 

Osłabienie dolnego zwieracza przełyku

Osłabienie dolnego zwieracza przełyku jest jedną z głównych przyczyn powstawania refluksu żołądkowo-przełykowego. Jest to pierścieniowy mięsień zlokalizowany na styku przełyku i żołądka, którego zadaniem jest zapobieganie cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Gdy jest on osłabiony lub niefunkcjonalny, nie zamyka się prawidłowo po przejściu pokarmu do żołądka. Pozwala to na cofanie się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. To powoduje podrażnienie jego błony śluzowej, co może objawiać się zgagą, kwaśnym posmakiem w ustach czy bólem w klatce piersiowej.

Zła dieta

Kolejnym czynnikiem jest nieodpowiednia dieta. Spożywanie tłustych, pikantnych, kwaśnych potraw oraz picie napojów takich jak kawa, alkohol czy napoje gazowane zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku, co sprzyja występowaniu refluksu, a tym samym zgagi. Niewłaściwe nawyki żywieniowe również mogą wywoływać tę dolegliwość – szybkie jedzenie, obfite posiłki oraz jedzenie tuż przed snem prowadzą do zwiększonego ciśnienia w żołądku i ułatwiają cofanie się jego treści do przełyku. Warto zaznaczyć, że zgaga w ciąży może być wywołana również przez takie czynniki, dlatego ważne jest, aby kobiety w ciąży zwracały szczególną uwagę na to, co jedzą.

Otyłość i nadwaga

Otyłość i nadwaga to kolejne ważne czynniki wpływające na rozwój zgagi. Nadmierna masa ciała zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, co powoduje nacisk na żołądek i tym samym sprzyja cofaniu się kwasu. Ponadto stres oraz niezdrowy styl życia mogą znacznie przyczyniać się do pojawienia się zgagi. Przewlekły stres wpływa na układ trawienny, spowalniając jego pracę, a brak ruchu dodatkowo obciąża układ pokarmowy.

Inne przyczyny 

Nie można zapomnieć o czynnikach zewnętrznych i stosowaniu pewnych leków. Palenie papierosów osłabia dolny zwieracz przełyku i wpływa negatywnie na wydzielanie śliny, która pomaga neutralizować kwas żołądkowy. Dodatkowo niektóre leki, takie jak środki przeciwbólowe, uspokajające czy na nadciśnienie, mogą nasilać objawy zgagi, wpływając na produkcję kwasu żołądkowego lub osłabiając mięśnie przełyku. W przypadku kobiet w ciąży stosowanie leków powinno być szczególnie ostrożne, aby nie nasilać zgagi i nie wpływać negatywnie na zdrowie matki i dziecka.

Objawy refluksu

Typowym objawem refluksu jest uczucie pieczenia lub dyskomfortu w przełyku, które zwykle odczuwane jest w okolicach klatki piersiowej, tuż za mostkiem. To pieczenie może być mylone z bólem serca, ponieważ oba odczucia są zlokalizowane w podobnym miejscu, jednak zgaga zwykle pojawia się po jedzeniu lub w momencie przyjęcia pozycji leżącej. Towarzyszy temu uczucie palenia, które może promieniować w kierunku gardła lub żuchwy.

Innym często spotykanym objawem jest kwaśny lub gorzki smak w ustach, spowodowany cofaniem się treści żołądkowej, która zawiera kwas solny. Osoby z refluksem mogą również doświadczać odbijania o kwaśnym posmaku, które przynosi chwilową ulgę, ale jest bardzo nieprzyjemne i powoduje dyskomfort. Może to także prowadzić do podrażnienia błon śluzowych gardła i jamy ustnej.

Objawy refluksu mają tendencję do nasilania się w określonych sytuacjach. Najczęściej są one bardziej uciążliwe po spożyciu posiłku – zwłaszcza obfitego lub bogatego w tłuszcze, pikantne przyprawy czy kwaśne składniki. Objawy mogą się również nasilić w pozycji leżącej, szczególnie gdy leżymy na płasko, co ułatwia cofanie się kwasu żołądkowego do przełyku. W związku z tym zgaga bywa szczególnie dokuczliwa w godzinach wieczornych, gdy kładziemy się spać, wpływając na jakość snu i ogólne samopoczucie.

Skuteczne sposoby na refluks

Refluks żołądkowo-przełykowy, objawiający się zgagą, może być skutecznie łagodzony poprzez zastosowanie kilku sprawdzonych metod. Pierwszym krokiem jest wprowadzenie modyfikacji w diecie. Obejmują one unikanie produktów nasilających objawy, takich jak tłuste i pikantne potrawy, czekolada, napoje gazowane, alkohol oraz kwaśne soki. Zamiast nich warto sięgać po pełnowartościowe białko, warzywa, owoce oraz pełnoziarniste produkty, które sprzyjają lepszemu trawieniu. Dodatkowo spożywanie mniejszych posiłków w regularnych odstępach czasu oraz unikanie jedzenia tuż przed snem mogą pomóc w zmniejszeniu ciśnienia w żołądku i ograniczeniu objawów refluksu.

Kolejnym istotnym aspektem w walce z refluksem jest wprowadzenie odpowiednich zmian w stylu życia. Zaleca się unikanie obcisłej odzieży oraz ucisku w okolicy brzucha, co może prowadzić do zaostrzenia objawów. Warto również podnieść górną część ciała podczas snu, co ułatwia oczyszczanie przełyku z treści żołądkowej. Oprócz tego, zaprzestanie palenia papierosów oraz regularna aktywność fizyczna mogą przyczynić się do poprawy stanu zdrowia i redukcji objawów refluksu. W przypadku, gdy objawy są nadal uciążliwe, warto zasięgnąć porady lekarza, który może zalecić dodatkowe metody leczenia lub farmakoterapię.

Domowe sposoby na zgagę

Domowe sposoby łagodzenia zgagi również mogą być bardzo skuteczne. Napary z ziół, takich jak np. rumianek, mają działanie łagodzące i mogą wspomagać trawienie. Również siemię lniane, dzięki swoim właściwościom osłaniającym błonę śluzową, może pomóc złagodzić pieczenie w przełyku. Regularne spożywanie probiotyków w postaci jogurtów czy kefirów wspiera florę bakteryjną jelit i może korzystnie wpływać na trawienie. Co więcej, utrzymanie odpowiedniego nawodnienia organizmu jest kluczowe dla prawidłowej pracy układu pokarmowego.

Leczenie zgagi — farmakoterapia

Farmakoterapia jest często stosowana w sytuacjach, gdy zmiana stylu życia nie przynosi oczekiwanej ulgi. W aptekach dostępne są bez recepty leki zobojętniające kwas żołądkowy, takie jak tabletki lub syropy zawierające substancje neutralizujące kwas solny. W przypadku bardziej uciążliwych objawów, lekarz może zalecić inhibitory pompy protonowej lub blokery receptorów H2, które są skuteczniejsze w obniżaniu poziomu kwasu żołądkowego i zapobieganiu jego cofaniu się do przełyku.

Warto pamiętać, że jeśli objawy zgagi są częste, intensywne lub towarzyszą im inne niepokojące symptomy (takie jak trudności w połykaniu, krwawienie, niewyjaśniona utrata masy ciała), należy zgłosić się do lekarza. Specjalista przeprowadzi odpowiednie badania diagnostyczne, aby wykluczyć poważniejsze schorzenia, takie jak choroba refluksowa przełyku (GERD) czy wrzody żołądka. Dobierze także odpowiednie leczenie dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Zapobieganie refluksowi – porady na co dzień

Zapobieganie refluksowi w dużej mierze opiera się na wprowadzeniu kilku prostych zmian w codziennym stylu życia i nawykach żywieniowych.  Kluczowym elementem jest odpowiednia dieta – warto skupić się na spożywaniu produktów, które nie podrażniają przełyku i nie stymulują nadmiernego wydzielania kwasu żołądkowego. 

Do produktów łagodnych dla układu pokarmowego należą: 

• warzywa (zwłaszcza gotowane), 
• pełnowartościowe białko (np. drób, ryby), 
• pełnoziarniste produkty zbożowe,
• owoce o małej kwasowości (np. banany, melony). 

Unikaj natomiast tłustych, smażonych, pikantnych czy kwaśnych potraw, które mogą nasilać zgagę.

Ważne jest, aby jeść powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs, co ułatwia trawienie i zmniejsza ryzyko nadmiernego wydzielania kwasu.  Staraj się spożywać posiłki regularnie, co kilka godzin, aby uniknąć przepełniania żołądka. Wskazane jest również unikanie jedzenia dużych porcji, szczególnie tuż przed snem – ostatni posiłek najlepiej spożyć co najmniej 2-3 godziny przed położeniem się spać. Pozycja ciała ma znaczący wpływ na występowanie zgagi. Unikaj leżenia zaraz po posiłku – jeżeli potrzebujesz odpoczynku, staraj się zachować pozycję siedzącą lub lekko pochyloną.  Podczas snu korzystne może być spanie z lekko uniesioną górną częścią ciała (np. na poduszce klinowej), co zapobiega cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. 

Te proste zmiany w stylu życia mogą znacznie ograniczyć występowanie zgagi i poprawić komfort trawienia na co dzień.

Badania nad zgagą

Badania naukowe przyczyniły się do lepszego zrozumienia mechanizmów refluksu żołądkowo-przełykowego. Naukowcy analizowali różne czynniki wpływające na nasilenie tego schorzenia, w tym procesy fizjologiczne oraz potencjalne zaburzenia pracy dolnego zwieracza przełyku. rzyczyniły się do opracowania nowych strategii leczenia objawów refluksu. Poznaj kilka naturalnych metod, które mogą znacząco poprawić stan zdrowia:

1. Podniesione wezgłowie łóżka jest często zalecane osobom cierpiącym na refluks żołądkowo-przełykowy, ponieważ pomaga zmniejszyć objawy tej dolegliwości, zwłaszcza w nocy. Gdy wezgłowie jest podniesione o około 15-20 cm, grawitacja wspiera naturalny przepływ treści żołądkowej w dół. Ogranicza to jej cofanie się do przełyku. W pozycji leżącej poziomo żołądek i przełyk znajdują się na tym samym poziomie, co sprzyja cofaniu się kwasu żołądkowego. Dlatego podniesienie wezgłowia łóżka pozwala zminimalizować to ryzyko, przynosząc ulgę w nocnych epizodach refluksu oraz poprawiając jakość snu [1].
2. Najczęstszą przyczyną refluksu żołądkowo-przełykowego są tłuste, smażone, kwaśne i pikantne produkty. Zaliczają się do nich sok pomarańczowy i grejpfrutowy, pomidory i przetwory pomidorowe, czekolada, kawa, herbata, napoje gazowane oraz alkohol. Spożywanie tych produktów zwiększa ryzyko cofania się treści żołądkowej do przełyku. Warto jednak zaznaczyć, że u każdej osoby objawy mogą pojawiać się również po innych produktach. Dlatego ważna jest indywidualna obserwacja i eliminacja potencjalnie drażniących pokarmów. Pozwala to na lepsze zarządzanie objawami i unikanie czynników, które mogą je wywoływać [2]. 
3. Tłuszcz opóźnia opróżnianie żołądka, co może przyczyniać się do powstania refluksu. Gdy pokarm dłużej zalega w żołądku, wzrasta ciśnienie w jego wnętrzu, co zwiększa ryzyko cofania się treści żołądkowej do przełyku. Spożywanie tłustych potraw może nasilać objawy refluksu, takie jak zgaga i kwaśne odbijanie. Ma to miejsce zwłaszcza u osób z osłabionym dolnym zwieraczem przełyku. Dlatego zaleca się ograniczenie tłustych potraw w diecie osób cierpiących na refluks [3].
4. Niektóre produkty mogą pomóc w neutralizowaniu objawów refluksu, takie jak niewielkie ilości mleka, które czasowo neutralizują kwas żołądkowy. Mleko działa kojąco na błonę śluzową przełyku, łagodząc podrażnienia. Jednak spożywanie dużych ilości mleka nie jest zalecane, ponieważ może stymulować dodatkowe wydzielanie kwasu żołądkowego, co nasila objawy refluksu. Inne produkty, które mogą łagodzić objawy, to na przykład banany, owsianka czy migdały. Mają one właściwości alkalizujące i nie drażnią przełyku [4]. 

FAQ

Czy zgaga zawsze oznacza refluks?

Nie, zgaga nie zawsze oznacza refluks żołądkowo-przełykowy (GERD). Choć oba stany są ze sobą ściśle powiązane, okazjonalna zgaga może być wynikiem jednorazowych czynników, takich jak ciężki posiłek, stres czy picie alkoholu. Dopiero regularnie występująca zgaga, która wpływa na jakość życia i pojawia się przynajmniej dwa razy w tygodniu, może być symptomem przewlekłej choroby refluksowej.

Jak szybko zareagować na pierwsze objawy zgagi?

W przypadku pierwszych objawów zgagi warto natychmiast podjąć działania. Warto unikać leżenia przez co najmniej godzinę po posiłku lub zastosować domowe sposoby, takie jak napar z rumianku. Jeśli objawy nie ustępują lub są nasilone, można sięgnąć po leki zobojętniające dostępne bez recepty. Regularnie nawracająca zgaga powinna być skonsultowana z lekarzem, aby znaleźć przyczynę i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Czy można całkowicie wyleczyć zgagę?

Całkowite wyleczenie zgagi zależy od jej przyczyny. U wielu osób zmiany w diecie, stylu życia i ewentualne leczenie farmakologiczne mogą zredukować lub całkowicie wyeliminować objawy zgagi. W przypadku choroby refluksowej przełyku leczenie może być długotrwałe i wymagać stałej kontroli, jednak wdrożenie właściwych metod pozwala znacznie poprawić jakość życia i zmniejszyć dolegliwości.

Jakie napoje najlepiej pić przy zgadze?

Osoby cierpiące na zgagę powinny unikać napojów gazowanych, kawy, alkoholu oraz soków z cytrusów, które mogą nasilać objawy. Zamiast tego warto sięgać po wodę, napary ziołowe (takie jak rumianek), herbaty owocowe o niskiej kwasowości. Można wybrać też mleko o niskiej zawartości tłuszczu, które może neutralizować kwas żołądkowy. Dobrze jest również pić napoje w temperaturze pokojowej, aby dodatkowo nie podrażniać przełyku.

Jak złagodzić refluks w ciąży domowymi sposobami?

Refluks w ciąży jest bardzo częstym zjawiskiem, zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze. Jest to związane ze zmianami hormonalnymi i fizjologicznymi w organizmie kobiety. Hormon progesteron rozluźnia mięśnie, w tym mięsień zwieracza przełyku, co ułatwia cofanie się treści żołądkowej. Dodatkowo rosnąca macica wywiera ucisk na narządy, w tym na żołądek, potęgując objawy zgagi. W celu złagodzenia refluksu w ciąży,, warto zastosować domowe metody, takie jak spożywanie mniejszych, częstszych posiłków oraz unikanie tłustych, pikantnych i kwaśnych potraw. Pomocne może być również picie naparów z rumianku, żucie migdałów oraz jedzenie siemienia lnianego. Warto także unikać jedzenia na krótko przed snem i spać z lekko uniesioną górną częścią ciała. Jeśli domowe sposoby nie przynoszą ulgi, przed zastosowaniem leków należy skonsultować się z lekarzem.

Zobacz także

• Betaina, pepsyna i mięta pieprzowa: kompleksowe wsparcie układu pokarmowego
• Kurkuma – właściwości lecznicze i kulinarne

Bibliografia

1. Clarrett DM, Hachem C. Gastroesophageal Reflux Disease (GERD). Mo Med. 2018 May-Jun;115(3):214-218. 
2. Taraszewska A. Risk factors for gastroesophageal reflux disease symptoms related to lifestyle and diet. Rocz Panstw Zakl Hig. 2021;72(1):21-28.  
3. Newberry C, Lynch K. The role of diet in the development and management of gastroesophageal reflux disease: why we feel the burn. J Thorac Dis. 2019 Aug;11(Suppl 12):S1594-S1601.  
4. Fox M, Gyawali CP. Dietary factors involved in GERD management. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2023 Feb-Mar;62-63:101826.

Autor:

Monika Sejbuk

Magister dietetyki

Uwielbia pomagać zmieniać nawyki żywieniowe i tworzyć nowe- zdrowsze. Tworzy innowacyjne spojrzenie na zdrowy tryb życia, który nie jest restrykcyjny a przyjemny.