Celiakia – co to za choroba?

Celiakia to choroba, która mimo wieloletnich badań wciąż bywa mylona z innymi dolegliwościami. Zaniedbanie jej objawów może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Z tego artykułu dowiesz się, jak rozpoznać celiakię, na czym polega jej diagnozowanie i jakie są dostępne metody leczenia. Sprawdź, jak radzić sobie z tym schorzeniem na co dzień. 

Czym jest celiakia?

Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna, której przyczyną są predyspozycje genetyczne. W jej przebiegu spożycie glutenu – białka występującego w pszenicy, życie i jęczmieniu – powoduje uszkodzenie jelita cienkiego. Reakcja układu odpornościowego na gluten prowadzi do stanu zapalnego oraz zaniku kosmków jelitowych. Kosmki te odpowiadają za wchłanianie składników odżywczych z pożywienia, dlatego ich zniszczenie skutkuje niedoborami żywieniowymi.

Spożycie glutenu przez osoby z celiakią może wywoływać różnorodne objawy, zarówno ze strony układu pokarmowego, jak i inne dolegliwości. Najczęściej występują:

• bóle brzucha,
• biegunki,
• wzdęcia,
• zmęczenie,
• bóle stawów.

Choroba może ujawnić się w każdym wieku, a jej objawy są bardzo zróżnicowane. U niektórych osób dominują dolegliwości trawienne, u innych symptomy mogą być mniej typowe, na przykład problemy skórne, anemia lub osłabienie. Z tego względu diagnozowanie celiakii wymaga konsultacji lekarskiej oraz specjalistycznych badań, takich jak testy serologiczne i biopsja jelita cienkiego.

Objawy celiakii

Celiakia może objawiać się w różnorodny sposób, a symptomy często wykraczają poza układ pokarmowy. Do najbardziej charakterystycznych objawów należą:

• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• przewlekłe biegunki.

Jednak wiele osób z celiakią zmaga się również z dolegliwościami ogólnoustrojowymi. Przewlekłe zmęczenie, które nie ustępuje mimo odpoczynku, czy bóle stawów to częste problemy. Symptomy te mogą być mylone z innymi chorobami, na przykład schorzeniami reumatycznymi.

Objawy różnią się w zależności od wieku. U dzieci celiakia często powoduje zaburzenia wzrostu, niską masę ciała lub opóźnienie dojrzewania. U dorosłych choroba może przejawiać się mniej oczywistymi dolegliwościami, takimi jak:

• anemia,
• depresja,
• przewlekłe zmęczenie.

Celiakia może również manifestować się w nietypowy sposób. Objawy takie jak niedokrwistość, afty w jamie ustnej, drętwienie lub mrowienie kończyn nie zawsze są kojarzone z tą chorobą.

Z tego powodu wiele osób pozostaje niezdiagnozowanych przez długi czas. Symptomy mogą także zmieniać się pod wpływem wieku, stresu lub infekcji. Dlatego tak ważna jest świadomość różnorodności objawów i szybka konsultacja lekarska w przypadku ich wystąpienia.

Jak diagnozować celiakię?

Diagnozowanie celiakii wymaga starannego przeprowadzenia badań, które potwierdzą obecność choroby. Podstawowym krokiem są badania serologiczne. Polegają one na oznaczeniu we krwi specyficznych przeciwciał, takich jak:

• przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA),
• przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG),
• przeciwciała przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny (DGP).

Jeśli wyniki tych badań są dodatnie, konieczne staje się wykonanie biopsji jelita cienkiego. Jest to kluczowy etap diagnozy, ponieważ pozwala na ocenę stopnia zaniku kosmków jelitowych, co jest charakterystyczne dla celiakii.

Należy pamiętać, że przed rozpoczęciem diagnostyki nie powinno się eliminować glutenu z diety. Spożywanie glutenu jest istotne dla uzyskania wiarygodnych wyników testów serologicznych. Jego wcześniejsze wykluczenie może prowadzić do fałszywie ujemnych wyników i utrudnić prawidłowe rozpoznanie choroby.

W przypadku wątpliwości warto zasięgnąć porady gastroenterologa. Specjalista pomoże zinterpretować wyniki badań i zaproponuje dalsze postępowanie.

Leczenie celiakii

Celiakia wymaga całkowitej eliminacji glutenu z diety. Jest to jedynym skutecznym sposobem leczenia tej choroby. Ścisła dieta bezglutenowa musi być przestrzegana przez całe życie. Oznacza to rezygnację z produktów zawierających pszenicę, żyto i jęczmień, a także dokładne sprawdzanie etykiet przetworzonych produktów spożywczych.

Gluten może występować w miejscach, gdzie się go nie spodziewasz, na przykład w sosach, przyprawach czy słodyczach, a nawet w przetworzonym mięsie, takim jak wędliny czy mięso panierowane. Kluczowe jest unikanie zanieczyszczeń krzyżowych, które mogą wystąpić podczas produkcji żywności, w kuchni lub podczas przechowywania produktów. Nawet niewielkie ilości glutenu mogą wywołać reakcję u osób z celiakią, dlatego tak ważna jest czujność i przestrzeganie zasad diety bezglutenowej z najwyższą dokładnością.

Dieta bezglutenowa nie tylko łagodzi objawy. Chroni też przed poważnymi powikłaniami, takimi jak niedobory żywieniowe, osteoporoza czy zwiększone ryzyko niektórych chorób autoimmunologicznych.

Jak ułatwić sobie przejście na dietę bezglutenową?

Zmiana nawyków żywieniowych bywa trudna, zwłaszcza na początku. Pomoc dietetyka może okazać się nieoceniona. Specjalista pomoże zaplanować zbilansowane posiłki, wskaże bezpieczne produkty i doradzi, jak unikać kontaminacji glutenu.

• Unikaj – pieczywa, makaronów, ciast i innych produktów zawierających pszenicę, żyto lub jęczmień.
• Wybieraj – naturalnie bezglutenowe zboża, takie jak ryż, kukurydza, gryka czy amarantus, oraz produkty oznaczone jako „bezglutenowe”.
• Planuj posiłki – upewnij się, że dieta dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych.
• Konsultuj się – regularnie z dietetykiem, aby monitorować efekty i dostosowywać jadłospis do indywidualnych potrzeb.

Na produktach zwróć uwagę na znak przekreślonego kłos, który  jest gwarancją, że dany produkt jest bezpieczny dla osób na diecie bezglutenowej. Symbol ten oznacza, że żywność została przebadana i spełnia rygorystyczne normy dotyczące zawartości glutenu, które wynoszą maksymalnie 20 ppm (części na milion).

Dzięki temu osoby z celiakią mogą mieć pewność, że produkt nie zawiera glutenu ani nie został zanieczyszczony podczas produkcji czy pakowania. Szukanie tego znaku na opakowaniach pomaga uniknąć przypadkowego spożycia glutenu, szczególnie w przypadku żywności przetworzonej, gdzie gluten może być obecny jako ukryty składnik. Regularne wybieranie produktów oznaczonych przekreślonym kłosem to istotny krok w przestrzeganiu diety bezglutenowej i utrzymaniu dobrego zdrowia.

Jak radzić sobie na co dzień z celiakią?

Życie z celiakią niesie ze sobą wiele wyzwań, szczególnie w kontekście jedzenia poza domem. W restauracjach trudno czasem o potrawy, które są w pełni bezglutenowe. Dlatego warto wcześniej sprawdzić menu online lub skontaktować się z lokalem, aby upewnić się, że posiłki mogą być dostosowane do Twoich potrzeb.

Praktyczne wskazówki na jedzenie poza domem:

• Zadawaj pytania – zawsze pytaj kelnerów i kucharzy o składniki dań. To pomoże uniknąć przypadkowego spożycia glutenu.
• Unikaj smażonych potraw – mogą być przygotowywane na tym samym oleju co produkty zawierające gluten.
• Wybieraj proste dania – grillowane mięso, ryby lub warzywa oraz sałatki bez dodatku sosów są często bezpiecznym wyborem.

Dzięki rosnącej dostępności produktów bezglutenowych codzienne zakupy stają się łatwiejsze. Coraz więcej sklepów oferuje pieczywo, makarony, mąki i przekąski z odpowiednim oznaczeniem. Jednak nawet w przypadku produktów oznaczonych jako bezglutenowe warto czytać etykiety, by upewnić się, że są bezpieczne.

Społeczność osób z celiakią to cenne źródło wiedzy i wsparcia. Grupy wsparcia oraz fora internetowe pozwalają wymieniać się doświadczeniami, przepisami i poradami. Dzięki temu łatwiej jest radzić sobie z codziennymi wyzwaniami.

Pamiętaj, że życie z celiakią nie oznacza rezygnacji z przyjemności jedzenia. Wystarczy odpowiednie podejście i przygotowanie, aby dieta bezglutenowa stała się naturalnym elementem codziennego funkcjonowania.

Powikłania wynikające z nieleczonej celiakii

Nieleczona celiakia może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, które wpływają na całe życie pacjenta. Jednym z najczęstszych skutków jest niedożywienie. Wynika ono z zaburzeń wchłaniania składników odżywczych przez uszkodzone jelito cienkie. Niedobory witamin i minerałów, takie jak żelazo, witamina D czy wapń, mogą powodować osłabienie organizmu, przewlekłe zmęczenie oraz zwiększoną podatność na infekcje.

Innym częstym powikłaniem jest osteoporoza. Osłabione kości stają się kruche i bardziej podatne na złamania. Jest to bezpośredni efekt niedoboru wapnia i witaminy D, które są niezbędne dla utrzymania ich zdrowia.

Nieleczona celiakia może też zwiększać ryzyko nowotworów przewodu pokarmowego, takich jak rak jelita cienkiego czy chłoniak T-komórkowy. Te groźne powikłania podkreślają, jak istotne jest przestrzeganie diety bezglutenowej.

Badania nad celiakią

Celiakia jest jednym z najczęściej występujących schorzeń autoimmunologicznych, ale jej diagnoza i leczenie wciąż stwarzają wyzwania. Choroba dotyka około 1% populacji, jednak znaczna liczba przypadków pozostaje nierozpoznana. Badania nad celiakią skupiają się na lepszym zrozumieniu mechanizmów jej powstawania, w tym interakcji między genetyką, środowiskiem a układem immunologicznym. Szczególnym obszarem zainteresowania jest wpływ mikrobioty jelitowej na przebieg choroby oraz możliwość jej modulacji w celu poprawy zdrowia pacjentów. Dlatego poznaj kilka faktów na jej temat, które można znaleźć w badaniach naukowych:

1. Pozajelitowe objawy celiakii mogą być trudne do rozpoznania, ponieważ nie dotyczą bezpośrednio układu pokarmowego, ale mogą obejmować zmęczenie, bóle głowy, anemię, depresję czy problemy skórne, takie jak opryszczkowe zapalenie skóry. Dodatkowo celiakia może prowadzić do zaburzeń hormonalnych, niepłodności lub spowolnienia wzrostu u dzieci. Warto obserwować swój organizm i nie bagatelizować takich objawów, szczególnie jeśli pojawiają się one przewlekle lub bez wyraźnej przyczyny. Wczesne rozpoznanie choroby może zapobiec poważnym powikłaniom zdrowotnym [1]. 
2. Rozpoznanie celiakii jest dużym wyzwaniem, ponieważ u wielu pacjentów objawy nie są typowe dla chorób układu pokarmowego. Często manifestuje się ona w sposób pozajelitowy lub bezobjawowy, co sprawia, że choroba pozostaje niezauważona przez długi czas. Proces diagnostyczny wymaga dokładnego połączenia wyników badań klinicznych, serologicznych i histopatologicznych, co bywa czasochłonne i skomplikowane. Trudności te sprawiają, że celiakia jest często pomijana w procesie diagnostycznym, a to zwiększa ryzyko późniejszych powikłań [2]. 
3. Skład mikroorganizmów w jelitach może odgrywać ważną rolę w rozwoju celiakii. U niektórych osób zmiany w mikrobiocie jelitowej mogą pojawiać się przed wystąpieniem objawów i wpływać na przebieg choroby. Część bakterii może nasilać reakcję na gluten, podczas gdy inne mogą ją łagodzić. Naukowcy próbują ustalić, czy modyfikacja mikrobioty może być skutecznym sposobem na leczenie lub zapobieganie celiakii. Dlatego konieczne są dalsze badania, które pomogą to ustalić [3].

FAQ

Czym jest celiakia?

Celiakia to choroba autoimmunologiczna, w której organizm nie toleruje glutenu. Spożycie tego białka, obecnego w pszenicy, życie i jęczmieniu, prowadzi do uszkodzenia jelita cienkiego. Z czasem może to utrudniać wchłanianie składników odżywczych i powodować różne problemy zdrowotne.

Jakie są objawy celiakii?

Celiakia może powodować bóle brzucha, wzdęcia, biegunki i utratę masy ciała. U dzieci częste są problemy z przyrostem masy ciała i wzrostem. U dorosłych mogą występować zmęczenie, niedokrwistość, bóle stawów, zmiany skórne lub objawy neurologiczne, takie jak drętwienie kończyn.

Czy celiakia dotyczy tylko układu pokarmowego?

Nie, celiakia to choroba, która może wpływać na wiele obszarów organizmu. Poza typowymi objawami ze strony układu trawiennego, może powodować dolegliwości takie jak przewlekłe zmęczenie, niedokrwistość czy bóle stawów. U niektórych osób występują także objawy neurologiczne, takie jak drętwienie kończyn, migreny lub trudności z koncentracją.

Czy można całkowicie wyleczyć celiakię?

Celiakia to choroba przewlekła, której nie da się całkowicie wyleczyć. Jedyną skuteczną metodą leczenia jest ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej przez całe życie. Eliminacja glutenu pozwala na regenerację jelita cienkiego i zapobiega występowaniu objawów oraz powikłań. Regularne kontrole u specjalisty i badania mogą pomóc monitorować stan zdrowia.

Czy produkty bezglutenowe są łatwo dostępne?

Tak, obecnie produkty bezglutenowe są łatwo dostępne w większości sklepów spożywczych. Wiele z nich oferuje specjalne działy z pieczywem, makaronami czy przekąskami bezglutenowymi. Warto jednak pamiętać, że nie wszystkie produkty oznaczone jako bezglutenowe są zdrowe. Niektóre mogą zawierać dużo cukru, soli lub konserwantów. Dlatego zawsze warto czytać etykiety i wybierać te, które są jak najmniej przetworzone.

Zobacz także

Dieta bezglutenowa – dla kogo, zasady, jadłospis

SIBO – co to, przyczyny, objawy, jak zapobiegać nawrotom, suplementacja, leczenie

Mity żywieniowe – poznaj 9 najbardziej popularnych

Bibliografia

1. Leffler DA, Green PH, Fasano A. Extraintestinal manifestations of coeliac disease. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2015 Oct;12(10):561-71. 
2. Shiha MG, Chetcuti Zammit S, Elli L, Sanders DS, Sidhu R. Updates in the diagnosis and management of coeliac disease. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2023 Jun-Aug;64-65:101843. 
3. Verdu EF, Galipeau HJ, Jabri B. Novel players in coeliac disease pathogenesis: role of the gut microbiota. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2015 Sep;12(9):497-506. 

Autor:

Monika Sejbuk

Magister dietetyki

Uwielbia pomagać zmieniać nawyki żywieniowe i tworzyć nowe- zdrowsze. Tworzy innowacyjne spojrzenie na zdrowy tryb życia, który nie jest restrykcyjny a przyjemny.