Grzyb chaga od wieków był wykorzystywany w medycynie ludowej ze względu na swoje właściwości lecznicze. W ostatnim czasie błyskoporek podkorowy zdobył popularność na całym świecie ze względu na swoje potencjalne działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne i przeciwutleniające. W artykule przedstawimy dokładnie, czym jest grzyb chaga, jakie substancje aktywne zawiera oraz jakie korzyści dla zdrowia mogą wynikać z jego spożycia.

Błyskoporek podkorowy (chaga) – co to jest?

Błyskoporek podkorowy (Inonotus obliquus) to gatunek grzybów z rodziny szczeciniakowatych (Hymenochaetaceae), który występuje na całej półkuli północnej. Takson ten został po raz pierwszy zdiagnozowany przez Erika Achariusa i Christiana Hendrika Persoona w 1801 roku i początkowo otrzymał nazwę Boletus obliquus. Później był zaliczany do różnych innych rodzajów, a obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1942 roku Albert Pilát, przenosząc go do rodzaju Inonotus.

W Polsce błyskoporek podkorowy jest rzadki i notowany na “Czerwonej liście roślin i grzybów Polski” jako gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych. Ma status R i podlega częściowej ochronie gatunkowej.

Grzyb ten występuje w różnego typu lasach, rzadziej w parkach, rozwijając się na pniach drzew liściastych, głównie na brzozie brodawkowatej i topoli osice, ale notowano go także na klonach, olchach, grabach, bukach, jarząbach i wiązach. W Polsce spotyka się go głównie na brzozach.

Grzyb chaga – właściwości i znaczenie w medycynie ludowej

W przeszłości błyskoporek podkorowy był używany przez dawne ludy północnych rejonów Eurazji oraz Ameryki Północnej do przenoszenia ognia, ponieważ potrafił się tlić i żarzyć przez kilka godzin ze względu na swoją strukturę. Według tradycyjnej medycyny ludowej lecznicze właściwości chagi są znane już od XVI wieku i obecnie jest ona zaliczana do grzybów użytecznych, mających zastosowanie w medycynie. W medycynie ludowej Europy Wschodniej, jako jeden ze składników, wykorzystuje się bezpłciowe owocniki błyskoporka podkorowego do sporządzania naparu, który poprawia samopoczucie, działa przeciwzapalnie i leczy dolegliwości żołądkowe. Według legend, w XII wieku błyskoporek podkorowy miał pomóc wyleczyć raka wargi księcia Rusi Kijowskiej, Włodzimierza Monomacha. 

W XX wieku w Rosji rozpoczęto produkcję preparatów leczniczych wykonanych z tego grzyba, m.in. Befungin, Binczaga (Bin-Czaga) i Binan-8. Błyskoporek podkorowy znajduje się na liście grzybów użytecznych FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa), a w Kanadzie i Rosji jest szeroko stosowany w medycynie. W niektórych krajach wytwarza się z jego owocników wyciąg o leczniczym działaniu, który reguluje metabolizm i ciśnienie krwi oraz zwiększa odporność organizmu. Preparat ten nazywa się chaga i badana jest jego skuteczność w leczeniu HIV-1 i wrzodów żołądka, a także jego działanie cytostatyczne przeciwko niektórym nowotworom. 

Błyskoporek podkorowy to pasożyt, który powoduje białą zgniliznę drewna i zazwyczaj prowadzi do obumarcia drzewa. Aby ochronić drzewa przed tym grzybem, należy zabezpieczyć rany środkami grzybobójczymi, opryskać drzewa po cięciach pielęgnacyjnych oraz usuwać atakowane przez niego gałęzie lub całe drzewa.

Chaga – działanie i cenne składniki

Grzyb chaga to bogate źródło różnorodnych związków chemicznych, w tym wielu składników odżywczych. Po przeprowadzeniu wielu badań udało się zidentyfikować ponad 200 związków występujących w tym grzybie. Niektóre z tych związków produkowane są przez sam grzyb, podczas gdy inne pochodzą z drzewa, na którym rośnie. Warto zauważyć, że niektóre związki, takie jak betulina czy kwas betulinowy, nie występują w grzybni pobranej z drzewa innego niż brzoza lub hodowanej sztucznie w laboratorium.

Wśród związków chemicznych wyizolowanych z grzyba chaga, wiele wykazało aktywność leczniczą. Należą do nich m.in. związki opisane poniżej.

Polisacharydy

Są to złożone cukry zbudowane z wielu połączonych ze sobą cząsteczek prostych cukrów, takich jak glukoza, fruktoza czy mannitol. W grzybach polisacharydy stanowią główny składnik ścian komórkowych oraz materiału zapasowego.

Polisacharydy w grzybach pełnią wiele ważnych funkcji. Przede wszystkim stanowią one podstawowe źródło energii dla grzyba, ponieważ w momencie niedoboru węglowodanów, polisacharydy są rozkładane i uwalniane w postaci glukozy. Dodatkowo, polisacharydy pełnią ważną rolę w regulacji ciśnienia osmotycznego wewnątrz komórki grzyba. Dzięki temu grzyby mogą przetrwać w różnych środowiskach, nawet tych o dużym stężeniu soli czy cukru.

Niektóre rodzaje polisacharydów mają także właściwości lecznicze i są wykorzystywane w medycynie. Na przykład beta-glukany, które stanowią ważny składnik ściany komórkowej grzybów, wykazują działanie immunostymulujące (przyczyniają się do zwiększenia produkcji białych krwinek), a także wpływają na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi i regulację poziomu cukru we krwi.

Wydzielanie polisacharydów przez grzyby ma również wpływ na glebę, w której rosną. Polisacharydy zwiększają jej zdolność do zatrzymywania wody i poprawiają jej strukturę, co przyczynia się do wzrostu plonów roślin uprawnych.

Enzym SOD (SuperOxide Dismutase)

Kompleksy polifenolowe, które występują w grzybie chaga, są odpowiedzialne za jego właściwości przeciwutleniające. Wewnątrz owocni błyskoporka podkorowego znajduje się enzym SOD (SuperOxide Dismutase), który katalizuje reakcję dysmutacji anionorodnika ponadtlenkowego. Dzięki temu działaniu grzyb chaga może pomóc w zwalczaniu stresu oksydacyjnego, który jest związany z wieloma chorobami i procesem starzenia się organizmu. Warto zaznaczyć, że grzyb chaga zawiera wiele innych związków bioaktywnych, takich jak melaniny czy triterpeny, które również wykazują pozytywny wpływ na zdrowie człowieka.

Polifenole

Grzyb chaga zawiera wiele polifenoli, które mają potencjalne właściwości lecznicze – głównie dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym oraz potencjalnie przeciwnowotworowym. 

Wśród nich można wymienić:

• 3,4-dihydroksybenzalaceton,
• Inonoblin A,
• kwas kawowy,
• Phelligridin D.

Wszystkie te związki chemiczne są badane w celu potwierdzenia ich potencjalnych korzyści zdrowotnych dla organizmu.

Triterpenoidy

Triterpenoidy to związki chemiczne z grupy terpenów, zbudowane z 30 atomów węgla i mające trzy cykliczne pierścienie z sześcioma atomami węgla każdy. Występują w wielu roślinach i grzybach, w tym w błyskoporku podkorowym (grzybie chaga). Mogą mieć różnorodne właściwości farmakologiczne, takie jak działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, antybakteryjne i przeciwwirusowe.

W grzybie chaga występują:

• betulina,
• inotodiol,
• kwas betulinowy,
• lupeol.

Wszystkie te substancje przyczyniają się do korzystnego wpływu grzyba chaga na organizm człowieka, dlatego prowadzone są liczne badania nad ich właściwościami.

Zastosowanie grzyba chaga

Grzyb chaga jest wykorzystywany jako suplement diety oraz dodatek do żywności ze względu na swoje liczne właściwości prozdrowotne. Można go spożywać w postaci naparu, ekstraktu, kapsułek lub proszku. 

Grzyb chaga jest również popularny jako dodatek do żywności, w szczególności do napojów i potraw, dzięki swojemu charakterystycznemu smakowi i aromatowi. Można go dodać do herbaty, koktajli, zup, dań mięsnych i wegetariańskich oraz deserów. W ten sposób można wzbogacić swoją dietę w cenne składniki odżywcze i jednocześnie poprawić smak i wartość odżywczą posiłków.

Szczególnie popularne jest dodawanie błyskoporka podkorowego do kawy. Przygotowanie kawy z dodatkiem proszku z grzyba chaga jest bardzo proste i nie wymaga specjalnych umiejętności. Aby przygotować grzybową kawę, należy do filiżanki zwykłej kawy dodać jedną łyżeczkę proszku z grzyba chaga i zalać gorącą wodą. Następnie można dodać mleko, śmietanę lub mleko kokosowe, aby nadać kawie bardziej kremowego smaku. Można również dodać odrobinę miodu lub syropu klonowego, aby kawa nabrała słodkiego smaku. W celu urozmaicenia smaku, do kawy grzybowej można dodać przyprawy, takie jak cynamon czy imbir. Warto pamiętać, że grzybową kawę można przygotowywać na wiele sposobów, a sposób jej przygotowania zależy tylko od indywidualnych preferencji smakowych.

 

Zobacz także:

• Cordyceps – badania, właściwości oraz stosowanie
• Lion’s Mane (soplówka jeżowata) – zastosowanie, właściwości
• Grzyby chińskie – historia, rodzaje, właściwości, badania