Skąd się biorą nowotwory? Profilaktyka i badania

Częstość zachorowań na nowotwory stale wzrasta i są już one uważane za choroby cywilizacyjne. Istnieje wiele przyczyn nowotworów, na które można mieć wpływ, dzięki czemu można obniżyć ryzyko ich występowania. Jakie są czynniki ryzyka nowotworów? Czy sposób żywienia ma wpływ na występowanie nowotworów? Na te pytania i wiele innych znajdziesz odpowiedź w poniższym artykule. 

Przyczyny nowotworów

Nowotwór to wybrakowana tkanka, która powstaje poprzez niekontrolowany wzrost i podział komórek w organizmie. Nieprawidłowe nowotworowe komórki rosną i rozwijają się w niewłaściwy sposób, który nie podlega kontroli przez ustrój. Istnieje wiele przyczyn tych nieprawidłowych podziałów, które można podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowalne. Do modyfikowalnych można zaliczyć nieprawidłową dietę, niezdrowy styl życia, palenie papierosów, picie alkoholu, otyłość, zanieczyszczenia środowiska i nadmierną ekspozycję na promienie słoneczne. Natomiast do niemodyfikowanych zaliczamy wiek, płeć oraz genetykę. 

Wczesne wykrywanie nowotworów

Wczesne wykrywanie nowotworów jest kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy rokowań. Niestety wiele osób nie wykonuje regularnie badań kontrolnych oraz bagatelizuje znaki ostrzegawcze. Natomiast wczesne wykrycie zmiany jest często kluczowe dla dalszego przebiegu leczenia. Dlatego warto znać znaki ostrzegawcze oraz sygnały, które mogą wskazywać na tę chorobę. Zaliczyć do nich można:

• zmiany na ciele: wybrzuszenia na skórze, zmiany zabarwienia skóry, przewlekłe krwawienia, zmiany w obrębie znamion, wyczuwalne guzy,
• trudności w połykaniu,
• brak apetytu,
• przewlekłe nudności, wymioty, biegunka,
• utrata masy ciała,
• niepokojące przewlekłe bóle,
• gorsze samopoczucie i przewlekłe zmęczenie utrudniające codzienne funkcjonowanie.

Badania przesiewowe nowotworów 

Badania przesiewowe w kierunku nowotworów wykonywane regularnie stanowią nieodłączny element profilaktyki. Dzięki systematycznemu wykonywaniu tych badań można wykryć nowotwór we wczesnym stadium, kiedy rokowania są jeszcze dobre. Badania przesiewowe są skierowane do osób, które nie mają oznak choroby nowotworowej widocznych ,,gołym okiem’’. Wczesne wykrycie choroby nie tylko zwiększa szanse na wyleczenie, ale również zmniejsza śmiertelność oraz ogranicza potrzeby agresywnego leczenia. 

Do badań przesiewowych nowotworów zalicza się:

• mammografię, którą powinny wykonywać kobiety po 40 roku życia raz w roku,
• kolonoskopię, która powinna być wykonana u osób po 50 roku życia,
• badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny),
• badania cytologiczne, które polega na pobraniu wymazu z szyjki macicy (pierwszą cytologię powinno wykonać się nie później niż do 25 roku życia i nie rzadziej niż co 3 lata),
• badanie prostaty, które powinni wykonać mężczyźni minimum raz w przeciągu 2 lat,
• badania krwi. 

Czynniki ryzyka nowotworów 

Czynniki ryzyka nowotworów to określone cechy genetyczne, nawyki i ekspozycje, które mogą wpłynąć na występowanie nowotworu. Do niezdrowych nawyków, które wpływają na zwiększone ryzyko nowotworów, można zaliczyć:

• brak lub niewystarczająca ilość aktywności fizycznej (brak sprawności, zwiększone ryzyko rozwoju otyłości, zwiększone ryzyko nowotworu piersi, prostaty, jelita grubego i trzustki),
• palenie papierosów,
• nadmierna konsumpcja alkoholu,
• niezdrowa dieta (wysoko przetworzona żywność, wysoka zawartość soli w diecie, spożywanie produktów spleśniałych i nadpsutych, duże ilości czerwonego mięsa i produktów wędzonych),
• nadmierne narażenie na promieniowanie UV (brak odpowiedniej ochrony przeciwsłonecznej).

Poza nieprawidłowymi nawykami, nie należy zapominać o czynnikach środowiskowych i uwarunkowaniach genetycznych, które również mają wpływ na rozwój nowotworów. Zaliczyć do nich można narażenie na toksyny i zanieczyszczenia środowiska, infekcje (zakażenie niektórymi wirusami) i czynniki genetyczne (np. mutacje). 

Dieta a ryzyko nowotworów

Dieta jest jednym z elementów, który może wpływać na rozwój nowotworów lub wręcz przeciwnie, może zapobiegać ich występowaniu. To jaki efekt będzie wykazywała, zależne jest od tego, co ląduje na Twoim talerzu. W celu zapobiegania rozwojowi tej poważnej choroby należy unikać w jadłospisie żywności wysoko przetworzonej (słone przekąski, pizza, burger, kebab). Żywność ta zawiera duże ilości soli, nasycone kwasy tłuszczowe i kwasy tłuszczowe typu trans, których nadmiar w jadłospisie jest szkodliwy dla zdrowia.

Dodatkowo należy unikać żywności wędzonej i długo grillowanej oraz smażonej w wysokich temperaturach. Żywność tego typu może zawierać heterocykliczne aminy i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, które zwiększają ryzyko nowotworów. Ponadto należy unikać produktów, które zawierają aflatoksyny (aflatoksyny to mykotoksyny, które najczęściej występują  w ziarnach zbóż, nasionach roślin strączkowych i orzechach przechowywanych w ciepłych i wilgotnych miejscach). 

Poza produktami, których należy unikać, warto wspomnieć o substancjach i produktach, których jedzenie może zmniejszać ryzyko rozwoju nowotworów. Można do nich zaliczyć:

• witaminy antyoksydacyjne (C i E),
• karotenoidy (beta karoten, likopen, luteina, kantaksantyna, zeaksantyna), które występują w warzywach i owocach o żółtym, pomarańczowym i czerwonym zabarwieniu,
• witaminę D,
• kwas foliowy i witamina B12,
• błonnik pokarmowy, który występuje w warzywach, owocach, nasionach, orzechach, pestkach, roślinach strączkowych i produktach zbożowych,
• polifenole,
• selen.

Żywienie a profilaktyka nowotworów 

Sposób żywienia ma ogromne znaczenie w prewencji chorób nowotworowych. Dlatego warto do codziennych nawyków wprowadzić te kilka zasad, które pomogą Ci w utrzymaniu pełni zdrowia:

1. Unikaj cukru. Pamiętaj, że cukier nie tylko możesz znaleźć w cukierniczce, ale jest również ukryty w pieczywie (nie zawsze), słodyczach, sosach i przyprawach.
2. Zadbaj o prawidłowe nawodnienie. Wypijaj minimum 30 ml płynów na każdy kilogram masy ciała.
3. Do każdego posiłku jedz warzywa lub owoce (ze znaczącą przewagą warzyw w ciągu dnia).
4. Zamiast oczyszczonych produktów zbożowych wybieraj pełnoziarniste.
5. Zadbaj o odpowiednią kaloryczność diety. Otyłość zwiększa ryzyko wielu nowotworów.
6. Do dań dodawaj zioła.
7. Regularnie jedz orzechy, nasiona i pestki.
8. Zadbaj o odpowiednią suplementację witaminy D. 

Podsumowanie 

Częstość zachorowań na nowotwory stale wzrasta. Wynika to między innymi z nieprawidłowego stylu życia, niezdrowej diety i braku regularnych badań. Dlatego warto stopniowo wprowadzać zmiany, które będą mięć prewencyjny efekt na choroby nowotworowe. 

Zobacz także:

• Przegląd organizmu – 8 najważniejszych badań, które warto robić co roku
• Podstawy suplementacji przy insulinooporności
• Jak dbać o wątrobę na co dzień?

Literatura:

1. Mentella MC, Scaldaferri F, Ricci C, Gasbarrini A, Miggiano GAD. Cancer and Mediterranean Diet: A Review. Nutrients. 2019 Sep 2;11(9):2059. 
2. Klement RJ, Pazienza V. Impact of Different Types of Diet on Gut Microbiota Profiles and Cancer Prevention and Treatment. Medicina (Kaunas). 2019 Mar 29;55(4):84.
3. Clifton KK, Ma CX, Fontana L, Peterson LL. Intermittent fasting in the prevention and treatment of cancer. CA Cancer J Clin. 2021 Nov;71(6):527-546.

Autor:

Monika Sejbuk

Magister dietetyki

Uwielbia pomagać zmieniać nawyki żywieniowe i tworzyć nowe- zdrowsze. Tworzy innowacyjne spojrzenie na zdrowy tryb życia, który nie jest restrykcyjny a przyjemny.