Wątroba a leki: Jak popularne leki dewastują Twoją wątrobę?

Przy wydłużającej się długości życia człowieka, nowych możliwościach terapeutycznych oraz częstej wielochorobowości pacjentów wielu z nich zastanawia się, czy wątroba a leki to na pewno bezpieczne połączenie. Coraz bardziej świadomi pacjenci poszukują odpowiedzi na wiele pytań dotyczących wątroby i leków, obawiając się uszkodzenia wątroby w wyniku prowadzonej terapii. W artykule poruszono najważniejsze kwestie dotyczące leków i ich wpływu na wątrobę, suplementów wspierających działanie wątroby, zasad bezpiecznego przyjmowania leków i bezpieczniejszych alternatyw terapeutycznych oraz wskazano podstawowe parametry pomagające określić, czy doszło do uszkodzenia wątroby i osłabienia jej funkcji.

Jakie leki mogą powodować uszkodzenie wątroby?

Mimo to, że stosowane w przebiegu leczenia chorób leki są bezpieczne nie można zapominać o tym, że większość z nich musi ulec metabolizmowi w wątrobie aby zostać usuniętym z organizmu człowieka. Narząd ten stanowi niejako ogromną oczyszczalnię, w której przy udziale wyspecjalizowanych enzymów zachodzi szereg procesów, które umożliwiają przetworzenie i usunięcie leków z organizmu człowieka. Do najczęstszych leków, które mogą powodować uszkodzenie wątroby są leki przeciwbólowe (przede wszystkim paracetamol, ale również leki przeciwzapalne, szczególnie tak zwane niesteroidowe leki przeciwzapalne), leki przeciwwirusowe, antybiotyki (szczególnie te, które są stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych prątkami np. gruźlicy), leki hormonalne oraz leki przeciwnowotworowe. Lek w zależności od swoich właściwości może bezpośrednio uszkadzać komórki wątroby (hepatotoksyczność bezpośrednia), zaburzać odpływ żółci, powodować stłuszczenie wątroby lub wywoływać reakcje immunologiczne prowadzące do zapalenia wątroby. [1-4]

Leki przeciwbólowe a wątroba

Jak już wspomniano, leki przeciwbólowe są jedną z grup, których toksyczny wpływ na wątrobę obserwuje się najczęściej. Wynika to zarówno z powszechności stosowania leków przeciwbólowych oraz tego, że niejednokrotnie ból przewlekły nie pozwala na to, aby leku nie stosować. Niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz paracetamol są najczęstszym wyborem pacjentów zanim zdecydują się dokonać konsultacji z lekarzem. W przypadku tych leków do ich stosowania nie jest wymagana recepta lekarska, a ogromna liczba preparatów na rynku może prowadzić do kilkukrotnego przyjmowania tej samej substancji i zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, w tym również tych dotyczących funkcjonowania wątroby. 

Paracetamol jest szczególnie ciekawym przykładem leku, którego metabolizm wątrobowy zależy między innymi od obecności związku siarkowego glutationu. Jeśli dojdzie do wyczerpania jego zapasów paracetamol nie może ulec przekształceniu w wątrobie, co powoduje jej uszkodzenie. W przypadku paracetamolu maksymalna dawka dobowa określana przez producentów nie powinna przekraczać 4 g, a w terapii powyżej 10 dni – 2,5 g. 

Polekowe uszkodzenie wątroby nie zawsze jednak zależy od długości kuracji i liczby przyjętych dawek. Toksyczny efekt uszkodzenia wątroby po zastosowaniu na przykład leków przeciwbólowych może wystąpić na początku stosowania. Uszkodzenie wątroby spowodowane stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych występuje najczęściej w wyniku stosowania diklofenaku, ibuprofenu, kwasu acetylosalicylowego, naproksenu, piroksykamu i nimesulidu. [1-4]

Leki przeciwwirusowe a wątroba

Wraz z postępem medycyny i farmacji stało się możliwe leczenie wielu chorób wirusowych, które jeszcze kilkanaście lat temu były postrzegane jako choroby śmiertelne. Obecnie wielu pacjentów leczonych jest z powodu wirusowego zapalenia wątroby typu B lub C czy też choroby AIDS wywołanej wirusem HIV. Fakt, iż leki przeciwwirusowe w przebiegu leczenia tych chorób są stosowane w sposób przewlekły może zwiększać ryzyko wystąpienia uszkodzeń wątroby. W przypadku stosowania leków przeciwwirusowych, również w przebiegu innych chorób wirusowych – grypy, COVID-19, cytomegalii – okresowe monitorowanie funkcji tego narządu jest kluczowe, aby lek był skuteczny i bezpieczny. Jednocześnie dawka większości leków przeciwwirusowych zależy od funkcji wątroby, ze względu na to, że tam właśnie zachodzi ich metabolizm. Przez to też u pacjentów, którzy są leczeni wieloma lekami należy również brać pod uwagę możliwość występowania wzajemnego wpływu stosowanych leków na swoje działanie – jest to tak zwana interakcja lekowa. [1-4]

Leki onkologiczne a wątroba

Leki stosowane w leczeniu chorób nowotworowych należą do różnych grup terapeutycznych. Zarówno leki cytostatyczne (tzw. chemioterapia – leczenie niespecyficzne) jak i leki stosowane w immunoterapii (tzw. leczenie celowane, przeciwciała monoklonalne) mogą wpływać na funkcje wątroby. Mimo to, że grupa leków jest bardzo niejednorodna to znacząca część z nich kwalifikuje się do leków hepatotoksycznych, a ich stosowanie może być powiązane z występowaniem takich schorzeń jak marskość wątroby, stłuszczenie wątroby, cholestaza czy ostra niewydolność wątroby. Leki cytostatyczne najczęściej prowadzą do toksycznego uszkodzenia komórek wątroby (np. metotreksat, cyklofosfamid, doksorubicyna), co prowadzi do wzrostu aktywności enzymów wątrobowych. Nowsze leki (immunoterapia) powiązane zostały z występowaniem uszkodzeń wątroby o podłożu immunologicznym. Jako, że metabolizm prawie wszystkich leków stosowanych w leczeniu nowotworów zachodzi w wątrobie jej funkcja jest kluczowa dla bezpieczeństwa i skuteczności terapii. Ze względu na częste działanie toksyczne i wąskie zakresy dawek leków, niezwykle ważnym jest, aby skonsultować się z lekarzem w przypadku równoczesnego stosowania innych leków. Stosowanie produktów takich jak leki bez recepty czy suplementy diety może wpływać na działanie leków przeciwnowotworowych prowadząc albo do zwiększenia ich toksyczności albo osłabienia działania w wyniku przyspieszenia przemian zachodzących w wątrobie. [1-5]

Preparaty hormonalne a wątroba

Preparaty hormonalne zawierające hormony płciowe stanowią składnik doustnej antykoncepcji oraz hormonalnej terapii zastępczej. Obecność związków z grupy estrogenów (w szczególności etynyloestradiol) powiązane zostało z możliwością występowania niektórych schorzeń wątroby, w tym łagodnych nowotworów, zakrzepicy w obrębie naczyń wątroby, cholestazy wewnątrzwątrobowej oraz przejściowego wzrostu parametrów wątrobowych. U pacjentek z współistniejącymi schorzeniami wątroby aby ograniczyć działanie uszkadzające wątrobę stosuje się leki niezawierające estrogenów (tzw. minipigułki z progestagenami) lub wkładki hormonalne. [1 – 4, 6, 7]

Jakie są objawy polekowego uszkodzenia wątroby? 

Polekowe uszkodzenie wątroby może objawiać się w różny sposób, dając zarówno specyficzne jak i niespecyficzne objawy.  [1, 8, 9]

Objawy niespecyficzne:

• zmęczenie, osłabienie 
• gorączka 
• bóle mięśni i stawów
• objawy ze strony przewodu pokarmowego – brak apetytu, wymioty i nudności, bóle w prawym podżebrzu wzdęcia
• objawy skórne i uczuleniowe – wysypka, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy

Objawy specyficzne dla uszkodzenia wątroby

• zażółcenie powłok – skóry, twardówek
• świąd skóry – charakterystyczny dla cholestazy 
• ciemne zabarwienie moczu 
• odbarwienie stolca
• zwiększenie obwodu brzucha – objaw wodobrzusza 
• objawy neurologiczne encefalopatii wątrobowej – dezorientacja, splątanie, w przypadku ciężkiego uszkodzenia – śpiączka.

Jak dbać o wątrobę podczas przyjmowania leków?

Kluczem do dbania o wątrobę jest odpowiedzialne przyjmowanie zaleconych leków, unikanie spożywania alkoholu oraz po konsultacji z lekarzem – stosowanie preparatów, które wykazują działanie hepatoprotekcyjne i wspomagające dla funkcjonowania wątroby. 

Suplementy i zioła ochraniające wątrobę

W lecznictwie wykorzystuje się szereg substancji o udowodnionym działaniu ochraniającym wątrobę. Należą do nich sylimaryna (z ostropestu plamistego), kwas ursodeoksycholowy, N-acetylo-L-cysteina (prekursor glutationu, będąca antidotum dla zatrucie paracetamolem), fosfolipidy takie jak fosfatydylocholina, S-adenozylometionina (SAM) będąca przeciwutleniaczem oraz ornityna (L-asparaginian L-ornityny). Wymienione leki na wątrobę posiadają udowodnioną w badaniach klinicznych skuteczność i występują zarówno w preparatach jedno- jak i wieloskładnikowych. Ponadto medycyna naturalna wykorzystuje działanie wspomagające substancji zawartych w surowcach roślinnych – karczochu zwyczajnym, mniszku lekarskim, imbirze czy berberysie.iołowe surowce są wykorzystywane w tradycyjnym lecznictwie od lat, a preparaty wieloskładnikowe, takie jak Hepa Strong Complex+, dzięki wielokierunkowemu wspomaganiu przewodu pokarmowego, mogą stanowić wsparcie dla pracy wątroby, szczególnie u osób w trakcie farmakoterapii. Należy jednak pamiętać, że produkt jest suplementem diety i nie może być traktowany jako lek — jego zadaniem jest jedynie uzupełnienie codziennej diety w składniki, które mogą korzystnie wpływać na funkcjonowanie wątroby. [10 – 22]. 

Hepa Strong Complex+ Biowen

➡ Wspomaganie pracy wątroby u osób wymagających szczególnej troski o ten narząd
➡ Odpowiedni wybór dla osób stawiających na produkty o prostym i czystym składzie
➡ Wygodne połączenie wielu składników aktywnych w jednej dawce
➡ Wspieranie organizmu dzięki zastosowaniu opatentowanych i nowoczesnych formuł
➡ Idealne rozwiązanie dla osób poszukujących wegańskich suplementów o wysokiej jakości i czystym składzie

Kup teraz

Zasady bezpiecznego przyjmowania leków

Każdy stosowany lek niesie ze sobą ryzyko wystąpienia działania niepożądanego. Mimo to, aby ograniczyć ryzyko nieprawidłowego stosowania leków i suplementów diety po pierwsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach diety. Wiele przypadków polekowych uszkodzeń wątroby wynika z wzajemnych interakcji substancji leczniczych, dlatego w przypadku korzystania z opieki wielu specjalistów warto mieć ze sobą listę przyjmowanych leków i suplementów. Lista taka powinna uwzględniać dawkę leku i pory ich przyjmowania, co jest kluczowe dla skuteczności i bezpieczeństwa terapii. Informacja o postępowaniu w przypadku pominięcia dawki leku znajduje się najczęściej w ulotce dołączonej do opakowania. Przed rozpoczęciem suplementacji lub przyjęciem leku bez recepty – skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, aby wykluczyć ryzyko wystąpienia interakcji lekowej. 

Jakie badania mogą pomóc ocenić zdrowie wątroby? Wątroba a leki

Standardem oceny funkcji wątroby są przede wszystkim badania laboratoryjne, wykonywane na podstawie próbki krwi żylnej. Określają one między innymi poziom enzymów wątrobowych (tzw. „próby wątrobowe”), w tym ALT (AlAT – aminotransferaza alaninowa), AST (AspAT – aminotransferaza asparaginowa), ALP (fosfataza zasadowa) oraz GGT (gamma-glutamylotransferaza). Badania te są refundowane przez NFZ – wystarczy poprosić lekarza o skierowanie. Monitorowaniu podlegają również poziom bilirubiny całkowitej i bezpośredniej, albuminy oraz ocena aktywności układu krzepnięcia (wskaźnik INR/czas protrombinowy). Parametry te pozwalają na wstępną ocenę funkcji wątroby oraz różnicowanie rodzaju jej uszkodzenia. Niejednokrotnie, aby określić konkretną przyczynę pogorszenia funkcji wątroby konieczne jest rozszerzenie diagnostyki o badania laboratoryjne wykluczające udział czynników wirusowych bądź metabolicznych, albo szczegółowa diagnostyka obrazowa – USG, rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa jamy brzusznej czy cholangiografia metodą rezonansu magnetycznego. W uzasadnionych przypadkach lekarz kieruje pacjenta na biopsję wątroby. 

Warto wiedzieć, że w przypadku prowadzenia terapii lekami hepatotoksycznymi monitorowanie funkcji wątroby jest nieodzownym elementem zapewniającym bezpieczeństwo terapii. W zależności od rodzaju stosowanego leczenia parametry monitoruje się przed rozpoczęciem leczenia, następnie co 1 – 4 tygodnie w pierwszych miesiącach terapii (w przypadku terapii onkologicznych – przed rozpoczęciem kolejnego cyklu), a następnie w zależności od wyników co 6 – 8 tygodni (maksymalnie co 2 – 3 miesiące). [1-4, 23]. 

Teraz także w mniejszym opakowaniu

Kup teraz

Wątroba a leki – podsumowanie

Fizjologiczne funkcje wątroby mogą się zmieniać w zależności od stosowanych leków i suplementów diety. Aby chronić wątrobę należy stosować się do zaleceń lekarskich, przyjmować leki zgodnie z zaleceniami oraz monitorować swój stan zdrowia. W przypadkach wystąpienia niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem, a w trakcie długotrwałej terapii warto rozważyć zastosowanie produktów o działaniu ochronnym na komórki wątroby. Polekowe uszkodzenie wątroby może wystąpić również kilka miesięcy po zakończeniu terapii lekiem dlatego należy pamiętać, że wątroba a leki to temat długoterminowy, a dbać o wątrobę warto nie tylko w trakcie trwania leczenia, ale również po jego zakończeniu. 

Bibliografia – Wątroba a leki:

1. Clinton JW, Kiparizoska S, Aggarwal S, Woo S, Davis W, Lewis JH. Drug-Induced Liver Injury: Highlights and Controversies in the Recent Literature. Drug Saf. 2021 Nov;44(11):1125-1149. doi: 10.1007/s40264-021-01109-4. Epub 2021 Sep 17. PMID: 34533782; PMCID: PMC8447115.
2. LiverTox: Clinical and Research Information on Drug-Induced Liver Injury [Internet]. Bethesda (MD): National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases; 2012-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK547852/
3. Hosack T, Damry D, Biswas S. Drug-induced liver injury: a comprehensive review. Therap Adv Gastroenterol. 2023 Mar 21;16:17562848231163410. doi: 10.1177/17562848231163410. PMID: 36968618; PMCID: PMC10031606.
4. Schindler AE. Differential effects of progestins on hepatic estrogen metabolism. Maturitas. 2003;46 Suppl 1:S39–S44.
5. Charakterystyki Produktów Leczniczych zawierających Paracetamol – Panacit, Paracetamol Dr.Maxx, Paracetamol Biofarm, Apap.
6. American College of Obstetricians and Gynecologists. ACOG Practice Bulletin No. 206: Use of hormonal contraception in women with coexisting medical conditions. Obstet Gynecol. 2019;133(2):e128–e150.
7. Chalasani NP, et al. Causes, clinical features, and outcomes from a prospective study of drug-induced liver injury in the United States. Gastroenterology. 2008;135(6):1924–1934.
8. Kleiner DE. The pathology of drug-induced liver injury. Semin Liver Dis. 2009;29(4):364–372.
9. Danan G, Teschke R. RUCAM in drug and herb induced liver injury: the update. Int J Mol Sci. 2016;17(1):14.
10. Loguercio C, Festi D. Silybin and the liver: from basic research to clinical practice. World J Gastroenterol. 2011;17(18):2288–2301.
11. Saller R, Meier R, Brignoli R. The use of silymarin in the treatment of liver diseases. Phytomedicine. 2008;15(5):396–405.
12. Federico A, et al. Silymarin in non alcoholic fatty liver disease. World J Gastroenterol. 2017;23(10):1679–1687.
13. Lindor KD, et al. AASLD practice guidelines: PBC. Hepatology. 2009;50(1):291–308.
14. EASL Clinical Practice Guidelines: the diagnosis and management of PBC. J Hepatol. 2017;67(1):145–172.
15. Prescott LF. Paracetamol overdosage: pharmacological considerations and clinical management. Br J Clin Pharmacol. 1983;16(3):291–300.
16. Lee WM, et al. Intravenous N-acetylcysteine improves transplant-free survival in early-stage non–acetaminophen acute liver failure. Gastroenterology. 2009;137(3):856–864.
17. Doyon S, Klein-Schwartz W. Hepatotoxicity from repeated doses of acetaminophen: potential role of N-acetylcysteine in treatment. Clin Toxicol. 2009;47(3):173–180.
18. Lieber CS. Role of oxidative stress and antioxidant therapy in alcoholic and nonalcoholic liver diseases. Hepatology. 1999;29(6):1500–1505.
19. Mato JM, et al. S-adenosylmethionine in liver health, injury, and cancer. J Hepatol. 1999;30(5):1081–1089.
20. Medici V, et al. Effect of S-adenosylmethionine in alcoholic liver disease: a pilot study. Gastroenterology. 2011;140(2 Suppl 1):S-252.
21. Kircheis G, et al. Therapeutic efficacy of L-ornithine-L-aspartate in patients with cirrhosis and hepatic encephalopathy. Hepatology. 1997;25(6):1351–1354.
22. Teschke R, Frenzel C. Herbal hepatotoxicity: challenges and pitfalls of causality assessment methods. World J Gastroenterol. 2013;19(19):2864–2882.
23. Fontana, Robert J.1; Liou, Iris2; Reuben, Adrian3; Suzuki, Ayako4; Fiel, M. Isabel5; Lee, William6; Navarro, Victor7. AASLD practice guidance on drug, herbal, and dietary supplement–induced liver injury. Hepatology 77(3):p 1036-1065, March 2023. | DOI: 10.1002/hep.32689

Zobacz także

Problemy z wątrobą a inne choroby

Dieta wątrobowa: jak zadbać o zdrowie swojej wątroby?

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – objawy, przyczyny, skutki
Jak dbać o wątrobę na co dzień?

Autor:

Biowen

CEO

Biodio Lab Sp. z o.o.